13- HÜR, MÜDEBBER, MÜKÂTEP VEYA ÜMM-Ü VELED OIAN BİR ŞAHSIN GASBEDİLMESİ

İbnü Semâa'nın Münlckasf nda şöyle zikredilmiştir: Bir kimse, başka birinin karısını veya küçük kızını kandırıp (alda­tıp), kocasının veya babasının evinden dışarı çıkarırsa, o şahıs hemen —o kadını getirene veya halinden haber verene kadar— hapsedilir. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.), şöyle buyurmuştur: Bir adam, bir sabiyi çaldığında, onun elinden de başka birisi çalar ve ölüp ölmediği de bilinmese tazminat gerekmez. Çocuğun halinden bir haber alınmaya kadar, ilk gâsıp hapsedilir. Muhıyfte de böyledir.

Bir adam, ehlinden hür bir sabîyi gasbeylediğinde, o çocuk, bu gâsıbın yanında, hasatalanarak ölse; İmâm Ebû Hanîfe (R.A.): "Ona taz­minat gerekmez." buyurmuştur.

Eğer hastalanmaz ve bu yüzden ölmez; fakat onu vahşî hayvan par­çalar veya yılan sokar ve o yüzden ölürse; onun akîlesine cümleten di­yet gerekir.

Hür alan bir kimse için —küçük olsun, büyük olsun— tazminat gerekmez.

Çünkü gasp tazminatı temlik iktiza eder. Hür de ise, mülkiyet olmaz.

Yalnız cinayet olursa, telef sebebiyle tazminat (diyet) gerekir.

Küçükte mekân ihtilafı yoksa, gâsıba tazminat yoktur.

Şayet mekân ihtilafı bulunur ve gasbedilen sabîyi de gâsıbın yanın­da birisi öldürürse, küçüğün velisinin, istediklerini takip hakkı vardır. İsterlerse gâsıbtan diyetini alırlar; isterlerse, onu öldüreni takip eder ve diyeti ondan alırlar.

Şayet gâsibtan diyet almışlarsa; o da katile müracaat eder. Eğer katilden almışlarsa, o gasbediciye müracaat edemez. Bunların tamamı, akîle üzerinedir. Çünkü bu cinayet tazminatıdır.

Şayet sabî, kendi kendini öldürürse veya kuyuya düşerse yahut üzerine duvar yıkılırsa; işte o zaman gâsıp tazminatta bulunacaktır ve onun akîlesinin üzerlerine diyet gerekir; onlar da duvar sahibine müra­caat ederler.

Eğer o çocuğu, bir adam kasden öldürmüşse, çocuğun yakınları muhayyerdirler: Dilerlerse, katili öldürürler; gâsıp kurtulur; dilerlerse, gâsıba müracaat ederler; onun akîlesinden diyet alırlar.

Gâsıbm âkîlesi de, katilin malına müracaat ederler. Onların kısas isteme hakları yoktur. Sirâcü'I-Vehhâc'da da böyledir.

Bir adam, hür bir çocuğu gasbettiğinde, o çocuk suda boğulur veya yanarsa; onu tazmin eder, Vadesiyle ölüm müstesnadır. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir.

Sabî kendi kendini öldürürse; fidyesi gâsıbın akîlesine aittir; sa-bînin akîlesine müracaat edemezler.

Keza sabî, nefsinden bir şey keserse (eli ayağı veya benzeri gi­bi...) diyeti gasbeden şahsın akîlesine aittir.

Sabî, bindiği hayvandan kendisini atarak ölse, yine böyledir. Bunların tamamı, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.) kavlidir.

İmâm Muhammet) (R.A.) ise: "Sabinin kendi cinayeti yüzünden, gâ­sıba tazminat yoktur," buyurmuştur. Muhıyt'te de böyledir.

Bir sabî, gasbedicinin yanında bulunan bir adamı Öldürür ve bu sabî babasına geri verilirse; öldürdüğü adamın diyetini, bu sabinin âkî­lesi öder. Ve onlar, sabiyi gasbedene müracaatta bulunamazlar. Sîrâcü'l-Vehhâc'da da böyledir.

Bir adam, yanında efendisinin malı bulunan bir köleyi gasbeyle-se, malı da gasbeylemiş olur.

Hatta bu köle kaçsa, gasbedici hem malı, hem de köleyi tazmin eder.

Bir adam hür bir kimseyi gasbeder ve mağsubun üzerinde de el­bisesi bulunursa; gâsıbın o elbiseyi tazmin etmesi gerekmez. Çünkü, el­bise, mağsubun eli altındadır.

Fakat, bir kimse, üzerinde elbise bulunan bir köleyi gasbederse, o zaman, elbisesiyle birlikte tazminatta bulunur. Aynını tazmin eylediği gibi,.. Zira elbiseyi tazminat, aynım tezminata fâbidir. Füsûlü'l- İmâdiy-ye'de de böyledir.

Şayet mağsub müdebber olur ve o gasbedicinin yanından kaçar­sa, o takdirde tazminat gerekir. Çünkü, müdebber gasb sebebiyle taz­min edilir. Fakat mülk olmaz.

Hatta, geri efendisine verilse, ondan kıymeti alınır. Gâsıp, onu, kıy­meti için yanında tutamaz. Tahâvî Şerhı'nde de böyledir.

Bir adam, kıymeti bin dirhem olan bir müdebberi gasbettikten sonra, bu müdebberin kıymeti gâsıbın yanında fazlalaşıp, iki bin dir­hem olur ve ondan da bir başkası gasbeder; müdebber de o ikincinin elinden kaçar veya ölürse; onun sahibi, istediğine ödetir. Öncekine, bin dirhem üzerinden ödetir.

Gâsıbdan gasbeden de iki bin dirhem öder. Eğer önceki bin dirhem öderse, ikinciye iki bin dirhem olarak mü­racaat eder. Ve ona, o bin dirhem helâl olur. İkinci bin dirhemi yanında tutar. Eğer müdebber, efendisine gelirse; efendisinin bin dirhemi önceki gâsıba vermesi gerekir.

Birinci gâsıbın da, iki bin dirhemi, ikinci gâsıba vermesi lâzımdır.

Önceki gâsıp, bin dirhemi tazmin ettikten sonra, müdebber ikinci gâsıbın yanına geri gelir; efendisi, onu almaya gelmeden önce de, ikinci gâsıbın yanında ölürse; artık o, ödeme yapmaz. Çünkü, gasbden — efendinin birinci gâsıbdan tazmini sebebiyle— beri olmuştur.

Hatta efendisi, onu istese bile, ona mâni olabilirse ve sonra da mü­debber ölürse, o zaman tazminat gerekir. Çünkü sahibinden men, sahi­binden tekrar gasp olur.

Veya ikinci gasıb hataen onu öldürürse artık efendisi öncekinin ver­diği bin dirhemi geri verir ve ikincinin akîlesinine müracaatla iki bin dir­hem diyetini, onlardan alır.

Şayet efendi, önceki gâsiba bir şey ödetmemişse, ikinci gasıb da onu öldürmüş; sonra da birinciye —onun öldüğünü bildiği halde veya bilmeyerek— Ödetmişse; ikinci, efendiye tazminattan beri olur. Önceki gâsıp muhayyer kalır: İsterse, ikinci gâsıba gasp tazminatı yaptırır; is­terse, akilesine, diyetini tazmin ettirir. Kâbî'de de böyledir.

Bir adam, bir ümmü veledi gasbettiğinde, o, gâsıbın elinde ölür­se; İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'ye göre, onu, —eğer va'desiyle Ölürse— taz­min etmez.                                                              
Şayet, hür olan bir sabî sebebiyle Ölürse; gâsıp, onun o hâlde kıy­metini, kendi malından öder. Çünkü o, hür olan sahibin malından, mala daha elyak ve evlâdır. Şayet müdebbereyi gasbeder ve o da, onun ya­nında ölürse, onun kıymetini de gasbeden öder. Sirâcii'l- Vehhâc'da da böyledir. [15]

Eser: Fetvayı Hindiye

  • Yeni Ekle
Yorumlar (0)

Fetvayı Hindiye

 

Son eklenen ruyalar

Sitemizde yer alan soruların cevapları özenle islami eserlerden seçilerek yazılmaktadır.
..