9- ARAZİ SAHİBİNİN ÖLMESİ VEYA ZİRAAT VAKTİNİN GEÇMESİ HÂLİNDE, EKİLİ ŞEY BAKLİYAT VEYA HURMA OLURSA

Bir adam, tarlasını, müzâraa için, tohumu ondan olmak üzere birisine verir ve ziraat bitmeden önce bu tarla sahibi Ölürse; kıyâsa göre bu müzâraa bozulur. Bu durumda yer sahibinin vârisleri, yerlerini abrîar.

tstihsanda ise, bu akid ziraat hasat edilene kadar devam eder.

Başlangıçta icâre tesbit edilmemişse, yer sahibinin vârisleri, üç du­ruma muhayyerdirler. Dilerlerse mezruatı söküp aralarında paylaşırlar; dilerlerse, hakimin emriyle infak ederler ve her birisi, ziraatciye hissesi nisbetinde —nafakası için— mürâcat ederler; isterlerse, ziraatciyi zira­at hususunda borçlandırırlar.

Bu, yer sahibinin ziraattan sonra Öldüğü zaman böyledir.

Şayet ziraattan önce ölür ve fakat ziraatci, o yerde çalışmışsa, (Sürme gibi, kanalım kazma gibi, arkını ıslah etme gibi) müzâraat bozulur. Bu ziraatcinin çalışmasına karşılık bir hakki da olmaz.

Fakat yer sahibi zirâaat ekildikten sonra ancak, henüz bitmeden önce ölürse müzâra&î hakkı kalır mı?

Bu hususta âlimler arasında ihtilaf vardır. Bu durumda yer sahibi ölmez ve ziraatci ikinci se;ıe de yine eker ve bunu da yer sahibi sökmek ister; ziraatci de mâni olursa; yer sahibi onu sökemez. tcare, önceki gi­bi devam eder. Bu durumda, ziraatcinin hakkı korunur ve o, yer sahi­bine o yerin ecr-i mislini borçlanır.

Yer sahibi müddetin içinde ölürse, ziraatci, ziraatını sökmez. Ön­ceden konuştukları üzere devam eder. Vârislere de bir şey borçlanmaz. Ve onlarla birlikte çalışırlar, çıkana ortak olurlar.

Bu durum, yer sahibinin ziraat zamanı ölmesi hâline muhalifdir. Bütün işi ziraatci görür; ziraatını sökmez; vârislere de borçlanmaz. An­cak, o yerin —yani o yerin yarısının— ecr-i mislini borçlanır.

Bu zirâatcinin ziraatı sökmek istemediği zaman böyledir.

Eğer sökmeyi murad ederse, yer sahibi, —yukarıdaki vârislerin mu­hayyer olduğu gibi— muhayyerdir. Biz bunu Önceki fasılda, yer sahibi­nin vârisleri hakkında açıkladık.

Yer sahibi öldüğü zaman, bakliyat ile mezrûat arasındaki fark nedir?

Müddet nihayet bulunca, ziraat olsun, bakliyat olsun hâkimin em­riyle infak ederler. Müddet tamam olunca, hisseleri mikÖafi zirâatciye müracaat ederler.

Şayet, yer sahibi, ziraat için hâkimin emriyle harcamada bulunmuş­sa; hissesinin yarısı kadarı için çiftçiye müracaat eder.

Muamele müddeti bitince, meyve henüz yetişmemişse, âmilde onu toplamadan kaçınıyor, razi olmuyorsa; o, onun yanında ücretsiz bıra­kılır. Müzâraat bunun hilafmadır. Onlar, çiftçinin yanında, ücretli ola­rak bırakılırlar. Muhiyt'te de böyledir.

Şayet, tohum âmil tarafından olur ve onu eker; sonra da onu ha-sad eylemeden çiftçi ölür ve onun vârisleri: "Biz çalışırız" derlerse; buna hakları vardır. Çünkü onlar muris makamına kaimdirler. Onlar için bir ecir (= üret) olmadığı gibi, onların da vereceği bir Ücret yoktur.

Eğer: "Biz çalışmayız." derlerse, onlara cebredilmez. Bu durum­da arazi sahibine: "Mahsûlü sök, yarısı senin, yarısı onların olsun." veya "onların hisselerinin bedelini, onlara ver." yahut "onların hisselerini infak eyle. Senin harcadıkların da onların hissesinin içinden çıksın " denilir.

Şayet tohum, âmil tarafından ekilmiş ve ekilen de bakliyyat ise, zamanına kadar bekletilir. Kim masraf yaparsa, onun yaptığı masraf, tatavvu olur. Yer sahibinin, âmil üzerinde bir ecr-i olmaz.

Eğer âmil durumu hakime bildirir; yer sahibi de gaip olursa; bu durumda âmilden iddiası için beyyine istenilir.

Şayet beyyineyi geciktirir; fakat bu arada da ziraatın fesadındanda korkulursa, bu durumda hâkim, ona: "Sana emrediyorum; —eğer doğru isen— masrafı sen yapacaksın." der. Çünkü doğru ise, hâkimin söyle­yeceği odur.

Eğer yalancı ise, o takdirde hâkim o yerin ecr-i mislinin yarısını ona verir. Zehiyre'de de böyledir.

Bir adam, diğerine, hem bir sene ekmek üzere yerini, hem de to­humunu "çıkacak olanı, yarı yarıya almak" üzere verir; o ziraatci de onu eker; fakat hasad etmedeen kaçarsa; hâkimin emriyle, yer sahibi, onu hasad edene kadar harcamasını yapar; sonra da bu çiftçi gelirse, artık, o ziraatta, onun bir yolu yoktur. Çünkü bütün masrafi yer sahibi yapmıştır. Bu çiftçi de hakime müracat ederek; "Benim de masrafım oldu." diye dava ederse; hâkim, iyiden iyiye tahkikatını yapar ; beyyi-nesini ister. Şayet masraf yaptığı kanaatına varırsa; onun masrafını tarla sahibine hükmeder. O da, masrafları için, ona müracaat eder. Mebsût'-ta da böyledir.

Harcamanın miktarında ihtilafa düşerlerse; bu durumda yemin­li olarak, zirâatcinin —onu bildiğine dair— sözü geçerli olur. Mnhıyt'te de böyledir.

Amil kaçmaz; fakat hasad vaktine kadar ziraate hiç gitmez ve bu çiftçi de olmaz ise; bu durumda hâkim, yer sahibine: "Sen harca­manı yap; âmile —senin masrafını verene kadar bir şey verilmeyecek­tir. Şayet, vermekten kaçınırsa; hissesinden sat; masrıfını ondan al ve onun masrafını da ona ver." der.

Eğer, o bir masraf yapmamışsa; bir şey vermez.

Şayet masraf yapmış da, tarla sahibi onu vermeye razı olmuyor ise, hakim, onun hissesini satıp, masrafmi ayırır.

Bu, İmimeyn'in kavline binâen böyledir amma.

İmâm  Ebû Hanîfe   (R.-A.): "Hâkim,   onun   için   onu satmaz"buyurmuştur.

"Onlardan hiç birisi tasadduk etmez." denilmiştir.

Bu mes'ele, ziraatta böyledir. Çünkü, bir birinin hissesini verme­mekle, müzâraa fesada gitmez.

Ziraatın müddeti biter, biriside meydan da olmaz ise çifçi durumu hâkime bildirir. Bu durumda hâkim, çiftçinin beyyinesi olmayınca hük-meyiemez. Hem ziraata, hem de tarla sahibinin olmadığına dair belge

İster.

Şayet belge ibraz ederse, o takdirde hâkim, ona harcama yapması­nı emreder.

Şayet tarla sahibi gelir de, ortaklığı inkâr eder ve: "Yerde, ziraat da hepsi de benimdir." Onu, benden gasbeyledi." derse; bu durumda, onun, masrafı için, tarla sahibine o yere ortak olduklarını isbat edene kadar mürâcat etme hakkı yoktur.

Şayet beyyinesi varsa, davasına bakılır. Hâkimin, o yeri koruması gerekmez. Zira hakime vacip olan, gaibin yerini muhafazadır. Halbuki burda gaip yoktur. Hâkim, beyyine olmadan bu gibi bir davaya bakmaz.

Şayet hâkim, o şahsın beyyine ikame etmesine kadar, mezrûatın zayi olacağından korkarsa, bir mukayyid tâyin eder ve ona bakıcılık yaptı­rır. Sonra, ona masrafını aldırır.

Eğer iddiaya göre ortak olduğu meydana çıkarsa, hâkim, ona "har­cama yapmasını" emreder.

Şayet ortak değil de gâsıp ise, ona* hâkim: "Senin rücû hakkın her ne kadar ben, sana hükmettimşe de yoktur." der. Zehiyre'de de böyledir.

Fetâvlyi Attabiyye'de şöyle zikredilmiştir:

Şayet o zat, hâkimin hükmü olmaksızın, harcama yapmışsa; o, te­berru olur. Ve, o yerin ecr-i mislinin yarısı ona verilmez.

Keza, gaip gelir de harcamayı ödemekten kaçınırsa; eğer ziraatci müddet geçmeden kaybolmuş ve hazırda olan şâhıs da masrafı, hâki­min hükmü ile vermişse; bütün masrafları ondan geri alır. Ziraat, ister dursun; isterse zayi olsun, farketmez.

Keza, âmil fakir olur ve masraf edecek birşeyi bulunmazsa; ce­vap yukarıda söylediğimiz gibidir.

Eğer hâkimin emri olmaksızın masraf yapmışsa, o teberru olur.

Eğer, adam zengin ise, masrafı ödemeye cebredilir. Tatarfetaine'de de böyledir.

Müzâraa müddeti sona ermiş bulunur ve mezruat da bakliyyat olursa; yer sahibi, "onu sökmesini" ziraatçıya emreder.
Ziraatçı razı olmasa bile, onun için muhayyerlik yoktur. Hatta, zi-râatci, "yer sahibinin, zirâatten hissesinin bedelini vereyim." derse; bunada hakkı yoktur. Ziraatçı; yer sahibi için sökmeye başlasa da, buna yer sahibi razı olmasa aradaki fark şudur: Yer sahibi asi sahibidir; zira-atci ise ona tabii olarak sahibidir. Asi sahibi olan, teba olana; o razı olmasa bile mâliktir; halbuki, teba' sahibi, rızası olmadan asi sahibine mâlik değildir. MuMyt'te de böyledir. En doğrusunu, ancak Alaka Teâlâ bilir. [24]


Eser: Fetvayı Hindiye

  • Yeni Ekle
Yorumlar (0)

Fetvayı Hindiye

 

Son eklenen ruyalar

Sitemizde yer alan soruların cevapları özenle islami eserlerden seçilerek yazılmaktadır.
..