10- BİR ARAZİYİ, ORTAKLARDAN BİRİNİN VEYA BİR GASIBIN EKMESİ

NevâziTde, İmâm Muhammed (R.A.)'in şöyle buyurmuş olduğu nakledilmiştir:

İki kişinin ortak olduğu bir tarlayı, bu ortaklardan birisi yok iken, diğeri o yerin yansını ekerse; dilerse, ikinci sene o yeri diğer ortağı; di­lerse, yine kendisi eker.

Fetva ise: Bu ortak tamamını eker; hazırda olmayan orıak gelince, o müddet kadar da tamamından o faydalanır. Çünkü, onun rızâsı delâ-leten sabittir.

Eğer, eken ortak, orayı ekmenin tarlanın kuvvetini eksilteceğini ve terk edince, tarlanın kuvvetleneceğini, bilirse; o takdirde, ortağından izinsiz ekmeye hakkı yoktur. Çünkü, bu durumda^ ortağının rızâsı sa­bit değildir. Fetâvâyi Kübrâ'da da böyledir.

Bölünmemiş bir yerin yerlerini, bazı kimseler ekerler ve tohum­larım da kendileri saçar ve ortak bulundukları sudan da sularlar; bunu da diğerlerinin söylemesi olmadan yaparlarsa; taksim olunca, hisseleri­ne o kadar yer düşecek olması hâlinde, ortaklarının, onlardan bir şey isteme hakları yoktur. Tazminat da gerekmez. Ve onun ziraatına, di­ğerleri ortak da olamazlar. Hizânetii'l- Müftîn'de de böyledir.

Bazı kitaplarda şöyle yazılmıştır:

Bir adam, izni olmadan, diğer birinin tarlasını ektikten sonra, tar­la sahibine: "Tohumumu ver; senin için ekmiş olayın." der; diğeri de verirse; eğer tohum ekilmiş iken söyledi ise, işte bu caizdir. Bu durum­da eken şahıs, buğdayının mislini almış olur. Eken şahıs buğdayım alınca da, bu müzâraa fâsid olur. Çünkü ziraat müddeti belli değildir. Şayet, eken şahıs, buğdayı fesada gittikten sonra böyle söylerse; mezruat hiç caiz olmaz. Toprak sahibi başka taraftan yerinin ekilmesine izin verir; * ziraatçı ektikten sonra da, yer sahibi, çiftçiyi çıkarmak isterse; bu da caiz olmaz. Çünkü, müslümanın, birini aldatması Haramdır. Eğer tar­la sahibi: "Tohumunu ve masrafım al; ziraat benim olsun." der; diğeri de buna razı olur ve bu ekilen şey bitmeden önce olursa; caiz olmaz. Zira, mahsûlü bitmeden önce satmak caiz değildir. Tohumun ne oldu­ğu da ayırt edilmemiştir. Fakat bu söz, tohum tarla sahibinden zayi ol­duktan sonra söylenirse, mes'ele muvafık olur veya ihtilafa sebep olur. Kerderî'nin Vecîzi'nde de böyledir.

Bir adam, başkasının tarlasını ektiğinde, tarla sahibi, hasat ze-manına kadar tarlasının ekildiğini bilmez ve öğrendiği zaman, buna rı­zâ gösterir veya: "Razı değilim." dedikten sonra: "Razıyım." derse; bu ziraatci için helâl olur.

Haniye isimli kitabta, bu hususta nas vardır.

Fakıyh Ebû'l- Leys: "Bu, istihsandır. Biz bununla fetva veririz." bu­yurmuştur. Cevâhirü'l- Ahlâtî'de de böyledir.

Üç kişi, ortaklaşarak bir yeri ekmek için aldıklarında; onlardan birisi kaybolur; diğer ikisi de, o yerin bir kısmına buğday ekerler; sonra da hazırda olmayan ortak gelerek, kalan yere arpa ekerse; bunlar bir­birlerinin rızaları ile yaptilarsa; buğdayı aralarında taksim ederler.

O iki kişi, ektikleri buğdayın tohumunun üçte birisi için, üçüncü or­taklarına müracaat eder.

Arpayı da aralarında paylaşırlar.

Arpayı eken ortak da, tohumun üçte ikisi için, diğer ortaklarına müracaat eder.

Şayet, bu işi rızasız yaptılar ise; buğdayın üçte biri yer sahibinin olur; üçte biri de ekenlerin olur.

O yerin üçte birinin noksanlığım da tazmin edince, aldıkları helâl olur.

Geride kalan üçte biri, masraflarına harcarlar. Artanını da ta'sadduk ederler. Çünkü, çıkan mahsûlün üçte ikisi onlarındır; ikisi ekmiş­lerdir; şartlarıda öyledir.

Kalan üçte biri gasbetmiş olurlar. Ondan çıkanın tamamı, kendile­rinin olur.

Arpa sahibine gelince, altıda beşi, kendisinin olur; altıda biri de yer sahibinin olur. Çünkü, o da, o yerin üçte ikisini gasben ekmiş olur. Ve o yerin mahsûlü kendisinin olur. Üçte birini de yarıcı olarak ekmiş olur. O yerin noksanlık bedelini de öder. Fetâvâyi Gıyâsiyye'de de böyledir.

Bir adam, bir yerini, müzaraa için verdiğinde; tohumun ekiciye ait olmasını şart koşar; çiftçi de ektikten sonra, o yere, bir hak sahibi gelir ve bu hak sahibi, o yeri ziraatsız olarak almak isterse; onun, o yer­deki ekini söktürme hakkı vardır. Eğer ekin bakliyattan ise, zirâacinin elinde hasad vaktine kadar bekletmez.

Sonra, bu çiftçi muhayyerdir: İsterse, sökülenin yansını alır; bu du­rumda kendisine o yeri verene hiç bir şey için müracaat etmez. îsterse, sökülenin kıymetini tazmin ettirir ve söküleni, o yeri kendine verene teslim eder. Muhiyt'te de böyledir.

İmâm Ebü Hanife (R.A.)'ye göre, hak sahibi, hasseten ekiciye, ye­rinin noksanlığını tazmin ettirir. O da bu yeri kendisine verene müraca­at eder.

Bu, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'un da, son kavlidir.

İmâm Ehû Yûsuf (R.A.)'un önceki kavli ile İmâm Muhammed (R.A.)'in kavli ise: hak sihibi, muhayyerdir; yerinin noksanını, isterse, onu vere­ne ödetir isterse ziraatciye ödetir.

Ziraatci ödeyince, orayı kendisine veren şahsa müracaat eder. Bu, akar mes'elesine binâen böyledir. Mebsûl'ta da böyledir.

Bu durum, tohum, ekiciden olduğu zaman böyledir.

Eğer tohum, o yeri veren tarafından verilmiş olursa; hâk sahibi, o yeri alır ve onların ikisine de ektiklerini sökmelerini söyler.

Onlar da sökerlerse; ziraatci muhayyerdir; İsterse, sökülenin yan­sını alıp, başka bir şey yapmaz; isterse, söküleni kendisine o yeri verene verip, çalıştığının ecr-i mislini alır.

Fakıyh Ebû Bekir el- Belhî böyle buyurmuştur.

Ziraat olursa hissesinin kıymetini alır.

Fakıyh Ebû Câfer, böyle buyurmuştur.

Eğer, hak sahibi, ekime rıza gösterirse; İmâm Muhamned (R.A.), bu durumdan el- Asi'da bahsetmemiştir.

Şeyhû'l- İslâm, şerhinde şöyle buyurmuştur:

Burda tafsilatlı cevap şudur: Eğer tohum yer sahibinden ise, hak sahibinin icazeti ile amel edilmez.

Eğer tohum, âmil tarafından verilmiş ve müstehakkın izni de mü-zaraadan önce olmuş ise, bu icazet sahih olmaz. Ziraattan sonra ise, bunun durumu başkasının evini icara verenin durumu gibidir: Ev sahi­bi müddeti geçmeden önce, rıza gösterirse caiz olur; müddet geçtikten sonra rıza gösterirse, caiz olmaz. Zehiyre'de de böyledir.

Ebû Süleyman, Müntekâ'de, İmâm Muhunmed (R.A.)'in şöyle buyur­muş olduğunu nakletmiştir:

Bir adam, birinin yerini gasben aldıktan sonra, o yeri, bir seneliği­ne, bir başkasına müzaraa olarak verir.ve tohum zirâatci tarafından olup; o, onu eker; bu tohum henüz bitmeden, asıl yer sahibi, zirâata izin ve­rirse; işte bu icazet caiz olur.

Bu yerden çıkacak mahsûlü, asıl yer sahibi ile zirâatci şartlarına göre aralarında taksim ederler; tazminat gerekmez.

Ancak, yer sahibi izin vermeden önce yerde noksanlık olursa; taz­minat gerekir. İmâm Ebû Hanîfo (R.A.)'nin kıyasına göre, bu tazminatı, zirâatci yapar.

İmâm Muhammed (R.A.) ise: "Yer sahibi, hangisini isterse, ona öde­tir." buyurmuştur.

Yer sahibi icazet verince, müzâraa bozulmaz. Fakat, bu durumda yer sahibine bir şey verilmez. Çıkan mahsûlü, gâsıbla zirâaci şartlan ge­reğince taksim ederler.

Müntekâ'da şöyle zikredilmiştir:

Bir adam, birinin tarlasını gasbedip, onu, tohumu kendisinden ol­mak üzere, birisine müzâraaya verdikten sonra, o tarlanın asıl sahibi, bu işe rıza gösterse, —bu rıza, ister ziraattan önce olsun, ister sonra olsun— icazet bâtıldır.

Burda işaret edilen mana nakkında, Şeyhü'l- İslâm şöyle buyurmuştur: Gerçekten tohum gâsıp tarafından ise, akid mustehak tarafına döndürülmez.

Müntekâ'da şöyle buyrulmuştur:

icazetten sonra, o yer gâsıbın yanında ariyet gibidir. Zirâatci, is­terse, tarla sahibine müracaat ederek, ondan izin talep eder. O yeri alır ve aldıktan sonra da orayı ekmez ise, bunu yapabilir.

Şayet zirâatci izin almadan önce, o yeri eker, mahsûl ise, icazetten sonra biterse; veya icazetten sonra eker de, ondan sonra biterse; bu du­rumlarda icazet için müracaata ihtiyaç kalmaz. Çünkü bu, bir mü'mini aidatmakdır; o ise haramdır.

Keza, yer sahibi, zirâatciye, ziraat başak olduktan sonra, hasâd edilmeden önce icazet verir ve sonra gâsıp isterse; bunu yapmaya hakkı olmaz.

Fakat, gâsıba şöyle der: "Yerimin ecr-i mislini ver; bana da onu hasad ediniz." O takdirde, gâsıp ile zirâatci, arasında kalır. Şartlarına göre, aralarında paylaşırlar.

Eğer gâsıp, tarla sahibine: "Hisseme düşecek kadar, sana borçla­nırım." derse; ondan fazlasıyla, ona cebr edilmez. Zirâatci için: "Sen, hissen kadar borçlan." denilirse; o da olur.

İkisi birden borçlanırlarsa, o da olur; kendi rızaları ile hasad ederler.

Şayet gâsıp, tamamını borçlanmaya rıza göstermezse, bir adamın tarlasını aralarında ortaklaşa ekmiş gibi olurlar.

Eğer, gâsıp: "Ben, hiç bir şey borçlanmam; fakat, bana zirâatı sök­türürsün." derse; o takdirde, zirâatci muhayyerdir: Dilerse, birlikte sö­kerler; dilerse kendi maundan yer sahibine ecr-i misil verir ve o.ziraatı kendi adına çalıştırır. Hasad eylediği zaman da, duruma bakılır: Gâsıp namına ücretle çalıştırdığı kimselerin ecrini, o gasıbın hissesinden öder. Fazlası gasıbın olur.

Şayet, zirâatci: "Ben, borçlanmam ve çalışmam. Ben bunları sö­kerim." der ve gâsıp ile birlikte olurlarsa; onu beraberce sökerler ve o yeri asıl sahibine teslim ederler.

Eğer, gâsıp, buna razı olmaz ise, —ve ecr-i mislini verirse— o zirâ­at gâsıbın olur. Ve ona: "Kalk, bizatihi zirâatına —hasad edene kadar bak." denilir.

Bunun hâli de zirâatcinin hâli gibidir.

Eğer hâkimin hükmüyle olursa, bu böyledir.

Eğer, bunlardan birisi, hâkimin hükmü ve arkadaşının rızası olma-maksızm, böyle yaparsa, nafile olarak yapmış olur. Diğerinin hakkını noksansız teslim eder. Ve ikisinin de tasadduk eylemeleri gerekmez. Mez-ruattan, hisselerine ne düşürse, onların olur.

Ancak, gâsıp için gereken, müzâraadan önce, yer sahibinden izin almaktır.

Şayet yer sahibi, tohumu ekmeden önce, zirâate izin verir; sonra, tohumu eker; o da henüz bitmemiş olur ve o yeri almayı murad ederse, zirâatci: "Ben zirâatı bırakıyorum. Benim çalışmam da gerekmez. Çünkü tohum bitmedi." der; gâsıp da: "Mezrûattan vaz geçtim; çünkü lolîum, tarlaya atılınca fâsid oldu." derse; o zaman, gâsıba: "Yerin ecr-i misli­ni, —ziraat hasad olana kadar— sen vreceksin." denir. Şayet, gâsıp ona razı olursa, zirâatciye rücü etmez. Ona bir hisse de vermez.

Eğer gâsıp: "Ben ücret vermem; tohumunu ben aldım." derse; yâ­ni "yer sahibine ücret vermem." derse; bu durumda, zirâatciye: "Sen -muhayyersin: İstersen, müzâraayı ibtâl eder ve tohumunu gâsıba; tar­lasını da sahibine teslim edersin. İstersen senin üzerine zirâatı çıkarana kadar ecr-i misil olur." denilir.

Eğer, zirâatci razı olursa; müzâraat caiz olur. Tohum sahibinin to­humu almasına yol yoktur. Mutavvı olur. Yerin ücretini ödeme bakı­mından zirâatci ve müzâya şartları ne ise, ona göre ortak olurlar. Ve, her ikisi de, —zirâat fazlasından hiç bir şey tasadduk etmezler. Muhiyt ve Zehiyre'de de böyledir.

Bir adam, tohumu gasbedîp, onu kendi tarlasına eker; o bitme­den önce de tohumun sahibi, ona icazet (- izin) verir; buğday da o yer­de yetişirse; bu durumda o yer ariyet olmuş olur;_bittikten sonra, icazet caiz olmaz. Muhiyt'te de böyledir.

Bir adam, bir yeri gasbedip, oraya ekin ektiğinde; başka biri ge­lerek, o da, o tuhum üzerine ekse; ziraat ikincinin olur. Öncekinin to­humunu, bu şahıs öder.

Şayet önceki adam, o yeri noksanlandirmışsa, onu asıl sahibine taz­min eder. Hızânetü'l- Müftin'de de böyledir.

Uyân'da şöyle zikredilmiştir:

Bir adam, bir yeri gasbederek, oraya buğday ektikten sonra, da'-valaşıriar ve ekilen de bitmezse; yer sahibi muhayyerdir: İsterse, bitene kadar terkeder; sonra, ona: "Sök." der; dilerse, tohumunu verir.

İmâm Muhammed (R,A.)'e göre tohumunu tazmin eder. Bu, başka­sının yerine ekerse böyledir. Hülâsa'da da böyledir,

Bir adam, kendi tarlasına, tohum ektiği hâlde, o tohum bitmez ve bir yabancı, onu sulayıp bitirirse; bu mahsûl kıyâsda, birincinin olur. tstihsanda ise, sulayanın olur. Çünkü, onun sahibi, ona razı olmuştur. Sulaması, onun delâletidir.

Tohum ekmek ise, bunun hilâfmadır. Fetâvâyi Kayhan'da da böyledir.

Yere ekilenin kıymetini, sulayan şahsın vermesi gerekir. Bunu, tohum ziyan olmadan şart koşmuş olurlarsa, bu böyledir.

Adam, tohum zayi olduktan sonra, —bitmeden önce— sular ve onun sulaması sebebiyle bitmiş olursa; kıyâsda yalnız arzın (= yerin) noksanlık kıymetini tazmin eder. Ve, o yerin zirâatına sahip olur.

Şayet ekilen tohum bittikten sonra suladı ise, bu durumda, onun bitmiş olduğu zamanki kıymetini Ödemesi hâlinde, o ziraat kendisinin olur.

Eğer sulamaması hâlinde, o tuhum zayi olacak durumda değilse ve bu hâlde sular ve tohum da yenilenip kuvvetlenirse, gerçekten, o zirâat yine yer sahibinin olur. Sulayana bir şey gerekmez.

Bu cevap, Fakıyh Ebû Cafer'in cevabıdır.

Fakıyb Ebû'l- Leys ise: "Şayet ekin saplanmış iken sularsa; bu nafile olur." Buyurmuş; ve "Ona bir şey gerekmez." demiştir. Hnlta'da da böyledir.

Bir adam, tohumunu, bir başkasının tarlasına ektikten sonra, ora-ı tarla sahibi sularsa; bu ziraatın tamamı, tatla sahibinin olur. Yalnız^ o adamın tohumunun bedelini öder.

Şâyştr sulamaması hâlinde, o tohum bitmeyecek durumda ise, o tak­dirde tarla sahibi, o tohumu da tazmin eylemez.

Şayet tohum, tarla sahibinin olmaz ve o yeri de tohum sahibinden başka biri sularsa; bu durumda üçü de tohum sahibi, tarla sahibi ve su­layan oraya ortak olurlar. Zehiyre'de de böyledir.

Bir adam, kendi tarlasını ektikten sonra, başka birisi gelerek, oda orayı eker; bu tohumlar da sulamadan çıkarlarsa; tohumun tamamı yer sahibinin olur.

İmâm Ebû Hınîfe (R.A.)'nin kıyâsına göre, ikinci eken şahsın tohu­munun eseri mevcut olduğundan, tarla sahibi onun tohumunu öder.

Şayet birinci ekilen tohum, zayi olduktan sonra, ikinci adam eker ve yalnız onun ektiği çıkarsa; karar hakkında dolayı zirâatın tamamı ikinci ekenin olur.

Eğer, birincinin ektiği bittikten sonra, ikinci şahıs ekmiş ve sonra her ikisi de bitip, birbirine karışmış olursa; ikinci adam, tarla sahibinin ekininin bitmiş olduğu haldeki kıymetini, ona tazmin eder. Bu kaville­rin tamamı, İmim Ebû Hsnlfe (R.A.)'nin kıyasıdır.

İmâmeyn'e gelince, bu şahıslar, bütün hallerde zirâate ortaktırlar.

Bunlann tamamı, ekilen şeyin, sulanmadan yetişmesi hâlinde veya yer sahibinin değil, tohum sahibinin sulaması hâlinde böyledir.

Şayet ekin, tarla sahibinin sulaması sebebiyle meydana gelirse; o takdirde zirâatın tamamı yer sahibinin olur; ve bu şahıs diğerine, — tohum zayi olmadan suladı ise— tohumunun kıymetini tazmin eder.

Eğer, tohum zayi olduktan sonra suladı ise, o tohumu tazmin et­mek de gerekmez. MuhıyJ'te de böyledir.

Biz,   bu  mes'eleleri  gasp  kitabının  on  birinci  babında zikreylemiştik.
En doğrusunu, ancak AUtha Telli bilir. [25]

Eser: Fetvayı Hindiye

  • Yeni Ekle
Yorumlar (0)

Fetvayı Hindiye

 

Son eklenen ruyalar

Sitemizde yer alan soruların cevapları özenle islami eserlerden seçilerek yazılmaktadır.
..