Hz. Peygamber'in bizzat kendisine has olan fiilleri hariç, getirdiği diğer hükümler ve yükümlülükler nasıl ki bütün mükellefler için ge­nellik arzediyorsa, meziyet ve menkıbelerinde de durum aynıdır. Ken­disine has olanlar hariç, Hz. Peygamber'e verilmiş bulunan her mezi­yetten, mutlaka ümmetine de örnekler verilmiş bulunmaktadır. Bun­lar da, aynen teklifin umumîliği gibi genellik arzetmektedirler. Hatta Ibnu'l-Arabi'nin iddiasına göre, âdet-i ilâhînin tecellisi, Yüce Allah bir peygambere birşey vermişse, mutlaka o şeyden ümmetine de vermiş olması ve onları da ona ortak kılması şeklindedir. İbnu'l-Arabî daha sonra bu doğrultuda örnekler zikreder.Onun söyledikleri, bu ümmet hakkında da istikra neticesinde doğru çıkmaktadır. Şöyle ki:
Evvelâ, istinbat edilebilecek hükümler açısından onun yerini al­ma hususunda genel bir veraset bulunmaktadır. Ümmetten, konul­muş sınırlar yanında durarak, hüküm istinbatına gitmeksizin kulluk icrasında bulunmaları istenebilirdi ve usûlcülerin dediği gibi bu iş için nasslarm umûmî ve mutlak olmaları yeterli idi. Ancak Yüce Allah, kullarına Peygamberine has kıldığı bir meziyetle onları ayrıcalıklı kı­larak ihsanda bulundu. Şöyle ki: Peygamberihakkında"Doğrusu, in­sanlar arasında Allah'ın sana gösterdiği gibi hükmedesin.[243] buyu­rurken, ümmeti hakkında da "... Onlardan hüküm çıkarmaya kadir olanlar onu bilirdi"[244] buyurmuştur. Bu nokta açıktır; o yüzden sözü uzatmıyoruz.

İkinci olarak: Bu tezin doğruluğu pek çok yerde ortaya çıkmakta­dır. Bunlardan otuz tanesine işaretle yetineceğiz:
1. Allah'ın salâtına[245] mazhar olma: Yüce Allah Hz. Peygamber h&kkınâa"Şüphesiz Allah ve melekler peygambere salât ederler (onu överler).[246]buyururken, ümmet hakkında da "Karan­lıklardan aydınlığa çıkarmak için size salât (rahmet ve istiğfar) eden Allah ve melekleridir[247] "Rablerinin salâtı (mağfireti) ve rahmeti onlaradır"[248] buyurur.
2. Rıza: Yüce Allah Hz. Peygamber hakkında "Rabbin şüphesiz sana verecek ve sen de razı olacaksın"[249]ümmeti hakkında da "And olsun ki onları razı olacakları bir yere koyar[250] "Allah onlardan razı olmuştur, onlar da Allah'tan razı olmuşlardır"[251] buyurmaktadır.
3. ve 4. Geçmiş ve gelecek günahların affı: Hz. Peygamber
hakkında "Allah böylece,' senin geçmiş ve gelecek günahla?'i-nı bağışlar.[252] buyrulurken ümmeti hakkında da şöyle rivayet edil­miştir: Bu âyet indiği zaman ashap Hz. Peygamber'e gözay-dınlığı dilemişler ve "Bize ne var? Yâ Rasulallah!" demişlerdi. Bunun üzerine "İnananerkek ve kadınları, içinde temelli kalacakları, içlerin­den ırmaklar akan cennetlere koyar; onların kötülüklerini Örter" [253]âyeti inmişti. Âyette geçen günahların affı, geçmiş ve gelecek hepsini kapsamaktadır. Birinci âyette Allah'ın nimeti tamamlamasından bahsedilmekte va "Sana olan nimetini tamamlar..." buyrulmaktadır. Ümmet hakkında da "Allah sizi zorlamak istemez, Allah sizi arıtıp üzerinize olan nimetini tamamlamak ister ki şükredesiniz"[254] buyrul­maktadır ki, bu da dördüncü benzerliği teşkil etmektedir.
5. Vahiy yani nübüvvet: Yüce Allah Hz. Peygamber hakkında olmak üzere "Ey Muhammedi Şüphesiz sana da vahyet-tik.[255] ve benzeri anlamda âyetlerle Hz. Peygamber'e ver­diği nübüvvetten bahsetmiştir. Bu son derece açıktır ve şahide ihtiyacı yoktur. Ümmet hakkında ise hadiste "Salih rü'ya nübüvvetin kırk altı cüzünden bir cüzdür" [256] buyrulmuştur.
6. Kur'ân'ın murada uygun olarak inmesi: Hz. Peygamber
hakkında 'Yüzünü göğe çevirip durduğunu görüyoruz. Hoş-nud olacağın kıbleye, ey Muhammad, elbette seni çevireceğiz"[257] buy­rulmaktadır. Hz. Peygamber daha önce kıblenin Kabe'ye çevrilmesini arzuluyor ve bu doğrultuda vahiy bekleyip duruyordu. "Ey Muhammedi Bunlardan (zevcelerinden) istediğini bırakır, istedi­ğini yanma alabilirsin.[258] âyeti bir başka örneği teşkil eder. Hz. Peygamber'e kadınlar sevimli kılındığı için, onun hakkında diğer müslüman erkeklere getirilen dört sınırı korunmamış, (daha Önce nikâhı altında kalan kadınları tutabileceği bildirilmiştir).[259]Ümmet hakkında Kur'ân'ın onların arzularına uygun düşmesine gelince; Hz. Ömer şöyle anlatır: "'Rabbime üç konuda muvafık düştüm[260]Birinde: "Yâ Rasûlallah! Keşke Makâm-ı İbrahim'i namaz yeri edinsen" dedim, hemen"Makâm-ı İbrahim'i namaz yeri edinin"[261]âyeti indi. Bir başka seferinde: "Ya Rasûlallah! Senin huzuruna iyi kimseler de kötü kimseler de giriyor. Keşke müminlerin annelerine perde arkasında bulunmalarını emretsen" dedim, bunun üzerine de "hicâb âyeti[262]in­di. Bir başka seferinde, Hz. Peygamber'in bazı kadınlarını (gereksiz bazı talepleri üzerine)[263]azarladığını duydum. Onların yanma vardım ve kendilerine "Ya bu halinizden vazgeçersiniz, ya da Allah peygambe­rine sizden daha hayırlı eşler verir" dedim. Bunun üzerine de "Ey Peygamber eşleri! Eğer o sizi boşarsa, Rabbi ona, sizden daha iyi olan... eşler verebilir"[264]( âyeti indi.'" Başka bir örnek: Bir kadına, kocası zıhar[265]yapmıştı. Kadın Hz. Peygambere gelerek, uzun süre koca­sıyla aynı yastığa baş koyduklarını, ondan çocukları bulunduğunu... şimdi ise onun kendisine- zıhar yaptığını söyleyerek şikayette bulun­du. Hz. Peygamber "Sen ona haram olmuşsun, yapabilece­ğim bir şey yok" buyurdu, f Kadın Hz. Peygamber  ile tar­tışmaya girdikten sonra) başını göğe kaldırdı ve "Ben çaresizliğimi Al­lah'a arzederim" dedi. Sonra Hz. Peygamber'e  tekrar baş­vurdu. Aynı cevabı aldı. Sonra üçüncü defa sormak için tekrar gitti.Bunun üzerine Allah şu âyetleri indirdi: "Ey Muhammedi Kocası hak­kında seninle tartışan ve Allah'a şikâyette bulunan kadının sözünü Allah işit mistir..."[266]Bu konuda araştırma yapanlar, bu türden pek çok âyet olduğunu göreceklerdir. Meselâ, ifk (iftira) olayında Hz. Âişe'nin atılan iftiralardan uzak olduğunu, kendi arzusu doğrultu­sunda gelen âyetler[267] ortaya koymuştu. O duygularını şöyle anlatıyor: "Ben o zaman günahsız olduğum İçin mutlaka Allah'ın beni temize çı­karacağına inanıyordum. Ancak, Allah'a yemin ederim ki, Allah'ın be­nim hakkımda okunacak bir vahiy indireceğini hiç zannetmiyordum; bence benim durumum Allah'ın Kur'ân'mda okunacak vahiy indire­cek kadar önemli değildi. Şu kadar ki ben, Yüce Allah'ın beni temizle­yecek bir rüyayı Hz. Peygamber'e göstereceğini ve beni böyle paklaya­cağını düşünüyordum. Fakat O, vahiy indirdi." Hilâl b. Ümeyye de: "Seni hak ile gönderene yemin ederim ki, ben elbette doğruyum ve Yüce Allah mutlaka sırtımı had cezasından kurtaracak bir vahiy indi­recektir" demişti de bunun üzerine "Karılarına zina isnad edip de ken­dilerinden başka şahitleri bulunmayanların şahidliği, kendisinin doğru  sözlülerden  olduğuna Allah'ı  dört defa  şahit  tutmasıyla olur..."[268]âyetleri inmişti.

Bu husus, sadece Hz. Peygamber devrine hastır; çünkü onun ve­fatıyla vahiy kesilmiştir.
7. Şefaat: Hz. Peygamber hakkında "Belki de Rabbin seni övülecek bir makama [269] yükseltir" [270] buyrulmuştur. Bu ümmet hakkında da şefaatin bulunacağı sabittir. Meselâ Üveys hakkında Hz. Peygamber "Rebla ve Mudar mensupları kadarkişiye şefa­at eder"[271]İmamlarınız, şefâatçilerinizdir"[272] vb.
8. Şerh-isadr (gönlü açmak): Hz. Peygamber hak­kında "Ey Muhammedi Senin gönlünü açmadık mı?[273] ümmet hak­kında da "Allah kimin gönlünü İslâm'a açmışsa o, Rabbi katından bir nur üzere olmaz mı?"[274] buyrulmuştur,
9. Sevgiye mazhariyet: Hz. Peygamber Allah'ın sev-
gilisidir. Bu husus hadisle sabittir. Hadis şöyle: Bir grup sahâbî kendi aralarında müzakere ediyorlardı. Biri: "Şaşılacak şey! Allah, yaratık­larından kendisi için dost (halil) edinmiştir" dedi. Bir diğeri: "Mu­sa'nın kelâmından daha şaşılacak ne olabilir? Zira onunla Allah ko­nuşmuştur" dedi. Bir üçüncüsü: "Ya İsa! O Allah'ın kelimesi ve ruhu­dur" dedi. Bir dördüncüsü: "Âdem'e ne demeli! O Allah'ın seçtiğidir" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber Lonların yanlarına çıktı, selam verdi ve sonra: "Konuşmalarınızı işittim ve hayretlerinizi gör­düm. Evet, Allah İbrahim'i dost edinmiştir. Doğrudur. Musa Allah'ın sırdaşıdır; onunla konuşmuştur. Doğrudur. îsa Allah'ın ruhudur. Doğrudur. Âdem, Allah tarafından seçilmiştir (safiyy). Bunlar hep doğrudur. Ancak dikkat edin, ben ise Allah'ın sevgilisiyim. Bunu Öğünmek için söylemiyorum. Kıyamet gününde hamd sancağını ben taşıyacağım. Bunu öğünmek için söylemiyorum. İlk şefaat eden ve şefaati ilk kabul edilecek olan benim. Bunu Öğünmek için söylemiyo­rum. Cennetin kapısını ilk çalacak olan benim ve Allah onu benim için açacak ve yanımda fakir müminler olduğu halde beni oraya koyacak. Bunu öğünmek için söylemiyorum. Ben şimdiye kadar geçenlerin de, bundan sonra geleceklerin de en şereflisiyim. Bunu Öğünmek için söy­lemiyorum.[275]
Ümmeti hakkında ise ".. .Allah, sevdiği ve onların da O'nu sevdi­ği ... bir millet getirecektir"[276] buyrulmuştur.
10. Yukarıdaki hadiste Hz. Peygamber'in cennete gire­cek ilk kişi olduğu, ümmetinin de aynı şekilde oraya girecekilk ümmet

olduğu belirtilmiştir.
ll. YineaymhadisteHz. Peygamber'in şimdiyekadar geçenlerin de, bundan sonra geleceklerin de en şereflisi olduğu belir­tilmiştir. Ümmeti hakkında da "Siz, insanlar için ortaya çıkarılan... en hayırlı bir ümmetsiniz"[277] buyrulmuştur.
12. Hz. Peygamber ümmeti üzerine şahit kılınmıştır. Böylece, diğer peygamberlere nasip olmayan bir ayrıcalık kazanmış­tır.[278]Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyrulur: "Böylece sizi insanlara şahit ne Örnek olmanız için tam ortada bulunan bir ümmet kıldık. Peygam­ber de size şahit ve örnektir."[279]
13. Harikulade olayların bulunması: Hz. Peygamber hakkıda  mucize ve  kerametler bulunmaktadır.  Ümmetine  ise, kerametler verilmiştir. Bu konuda, bir velînin, kendi veliliğini ispat için keramet ile meydan okuması caiz midir, değil midir? konusunda ihtilaf edilmiştir. İşlemekte olduğumuz esas, bunun caiz olacağına bir   tanıktır. İnşallah bu konu ileride gelecektir.
14. Daha önceki kitaplarda Allah'a karşı övgücü olma ve benzeri güzel meziyetlerle anılmış olma: Kur'ân'da Hz. Peygam­ber hakkında "Ben (İsa), benden sonra gelecek ve adı Ahmed [280] olacak bir peygamberi müjdeleyen, Allah'ın size gönderilmiş bir peygamberiyim.[281] buyrulmuş, ümmetine de "hammâdîn" çok övgüde bulunanlar) ismi verilmiştir.
15. Ümmî[282] olmakla birlikte ilim sahibi olma[283]: "Ümmîler arasından, kendilerine âyetlerini okuyan, onları arıtan, onlara Ki-tab'ı ve hikmeti öğreten bir peygamber gönderen O'dur[284] "De ki: Ey insanlar! Doğrusu ben Allah'ın hepiniz için gönderdiği peygamberi­yim. Allah'a ve okuyup yazması olmayan, haber getiren peygamberine inanın.[285]buyrulur. Hadiste de:"Biz ümmî bir ümmetiz;hesap ki­tap bilmeyiz.[286] buyrulmuştur.
16. Meleklerle konuşma: Bu durum Hz. Peygamber

hakkında gayet açıktır. Ashaptan bazısı hakkında da, meleklerle ko­nuşur oldukları nakledilmiştir. Meselâ İmrân b. Husayn gibi. Aynı şey Allah'ın velî kullarından da nakledilmektedir.
17. Sorguya çekmeden önce affa mazhar olma: Hz. Peygam­ber hakkında Yüce Allah "Allah seni affetti; onlara niçin izin verdin?"[287]buyururken, ümmeti hakkında da "And ahun ki, Al­lah size verdiği sözde durdu. O'nun izniyle kâfirleri kırıp biçiyordu­nuz, ama Allah size arzuladığınız zaferi gösterdikten sonra gevşeyip bu hususta çekiştiniz ve isyan ettiniz.. .And olsun ki O sizi bağışladı[288] buyurmaktadır.
18. Şanı yüceltme: Yüce Allah Hz. Peygamber hak-' kında "Senin şanını yüceltmedik mi?"[289]buyurur. Bundan maksat, ke-lime-i tevhide ve ezana Hz. Peygamber'in ismini kendi ismiyle birlikte koymuş olmasıdır, denilmiştir. Böylece Hz. Peygamber'in ismi, yücel­tilmiş ve saygı görmüş oldu. Ümmet hakkında da gerek Kur'ân'da ve gerekse daha önceki kitaplarda pek çok yerde övgü ile bahiste bulunulmuştur. Bir hadiste Hz. Musa'nın, Hz. Muhammed'in ümmetine ait övgüler vo onları yücelten ifadeler görünce: "Allah'ım! Beni Muham-med ümmetinden kıl"[290] diye dua ettiği bildirilmiştir.
19. Onlara düşmanlık Allah'a düşmanlık, onlara dostluk Al­lah'a dostluk kabul edilmiştir; Yüce Allah "Allah'ı ve Peygamberini in­citenlere, Allah, dünyada da, âhirette de lanet eder"[291] buyurur. Ha­dislerde de "Kim bana eziyet ederse, Allah'a eziyet etmiş olur[292] "Kim benim bir velî kuluma eziyet ederse, o bana açıktan harp açmış olur"[293] buyrulur. Başka bir âyette "Kim peygamber'e itaat ederse, Allah'a itaat etmiş olur"[294] buyrulur. Bunun muhalif mufhumu, kim peygambere itaat etmezse Allah'a itaat etmemiş olur, şeklindedir.
20. Seçme: Yüce Allah peygamberler hakkında "Babalarından,
soylarından, kardeşlerinden bir kısmını seçtik ve onları doğru yola eriştirdik..."[295]buyurmakta, ümmet hakkında da "O sizi seçmiş, ata­nız ibrahim'in yolu olan dinde sizin için bir zorluk kılmamıştır" [296]bu­yurmuştur. Hadiste de Hz. Peygamber'in bütün insanlar içerisinde "Mustafâ" yani seçilmiş olduğu bildirilmiştir.[297] Ümmet hakkında da "Sonra bu Kitab'ı kullarımızdan seçtiğimiz kimselere miras bırakmı-şızdır..."[298]buyrulur.
21. Allah'tan selâma nail olma: Birçok hadiste, Allah'tan Pey­gamberine selam geldiği belirtilmiştir. Yüce Allah "EyMuhammed de ki: Hamd Allah'a mahsustur, seçtiği kullarına selâm olsun[299]"Ey Muhammedi Âyetlerimize inananlar sana gelince: 'Size selâm olsun.' de[300] şeklinde buyurur. Cibril  Hz. Peygamber'e  Hz. Hatice hakkında: "Ona Rabbinden ve benden selâm söyle" demiş­tir.[301]
22. İnsanın yaratılışında bulunan zaaflar sebebiyle kayma ve sapma beklentilerine karşı koruyucu olma, onlara sebat verme: Hz. Peygamber hakkında "Sana sebat vermemiş ol­saydık, and olsun ki, az da olsa onlara meyledecektin"[302] ümmet hak­kında da "Allah inananlara, dünya hayatında da âhirette de, o sabit sözlerinde, daima sebat ihsan eder"[303] buyrulur.
23. Minnetsiz ihsanda bulunmak: Hz. Peygamber hakkında "Doğrusu sana minnetsiz bir ecir vardır[304] ümmethakkın-da da "Onlara minnetsiz ecir vardır"[305]buyrulmuştur.
24. Kur'ân'ınkolaylaştırılması:Hz.Peygamber hakkında "Ey Muhammedi Cebrail sana Kur'ân okurken, unutmamak için acele edip onunla beraber söyleme, yalnız dinle. Doğrusu o vahyo-lunanı kalbine yerleştirmek ve onu sana okutturmak Bize düşer. Biz onu Cebrail'e okuttuğumuz zaman onun okumasını dinle. Sonra onu açıklamak bizedüşer"[306]İbn Abbasbu âyetleri meale yansıtıldığı gibi; "Sonra onu açıklamak bize düşer" kısmını da "Onu senin dilinden açıklamak bize düşer" şeklinde açıklamıştır. Ümmet hakkında da "And olsun ki, Kur'ân'ı, öğüt olsun diye kolaylaştırdık; öğüt alan yok mudur?" [307] buyrulur.
25. Namaz içerisinde, onlara selâm vermenin meşruluğu:
Namazda tahiyyât (teşehhüd) okurken "Ey Peygamber! Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi senin üzerine olsun. Selâm, bize ve Allah'ın 1257]    tüm sâlih kulları üzerine olsun..." denilmektedir.
26. Yüce Allah, Peygamberini, raûf, rahîm gibi kendi isimleriyle isimlendirdiği gibi, ümmeti de mü'min, habîr, alîm, hakîm gibi isimle­riyle isimlendirmiştir.
27. Allah onlara da itaat edilmesini emretmiştir: "Ey
inanananlar! Allah'a itaat edin, Peygambere ve sizden olan buyruk sahiple­rine de (ulu'l-emr) itaat edin."[308] Âyette geçen "ulu'l-emr" den maksat yöneticiler ve âlimlerdir. Hadiste de "Kim benim emîrime itaat ederse, bana itaat etmiş olur[309] buyrulur. Âyette de: "Kim peygambere itaat ederse, o Allah'a itaat etmiş olur" [310] buyrulmaktadır.
28. Şefkat ve merhamet ifade eden bir hitaba mazhariyet:
Hz. Peygamber hakkında: "TâHâ. Ey Muhammedi Kur'­ân'ı sana, sıkıntıya düşesin diye indirmedik.[311] "Onunla insanları uyarman ve inananlara öğüt vermen için kalbine bir darlık gelme­sin[312] "Ey Muhammedi Rabbinin hükmü yerine gelinceye kadar sab­ret; doğrusu sen Bizim nezaretimiz altındasın"[313] buyrulur. Ümmet hakkında da: "Allah sizi zorlamak istemez, Allah sizi arıtıp üzerinize olan nimetini tamamlamak ister[314] "Allah size kolaylık ister, zorluk istemez[315] 'Allah sizden yükü hafifletmek ister; insan zayıf yaratılmıştır"[316]. ..Haram ile nefsinizi mahvetmeyin. Allah şüphesiz ki size merhamet eder"[317]buyrulur.
29. Hidâyete erdikten sonra sapıklığa düşmekten korun­muş olma ve benzeri ilâhî koruma altına alınma: Yüce Allah, Peygamberini her türlü hatalardan korumuştur. Ümmet hakkında isehadiste "Ümmetim hata üzerine birleşmez[318] "Allah'ıgözet;Allah
da seni gözetsin"[319] buyrulmuştur. Âyette de "İblis: 'Senin kudretine and olsun ki, onlardan, sana içten bağlı olan kulların bir yana, hepsi­ni azdıracağım', dedi" [320]buyrulur. Bu âyeti "Ümmetim hata üzerine birleşmezler" hadisi ile "Vallahi, ben sizin hakkınızda arkamdan şir­ke tekrar döneceğinizden asla endişe etmiyorum; ancak bütün endi­şem kendinizi dünyalık yarışına kaptırmanızda.[321]hadisleri açık­lamaktadır.[322]
30. Peygamberlere imamlık yapma şerefi: İsrâ (Mi'râc) ha­disinde Hz. Peygamber'in diğer peygamberlere imamlık yaptığı belirtilir ve şöyle buyrulur: "Kendimi peygamberlerden bir topluluk içerisinde gördüm. Namaz vaktigeldi ve ben onlara imamlık yaptım.[323]Hz. İsa'nın kıyamet öncesinde yeryüzüne inişiyle ilgili hadişte ise: "Bu ümmetin imamı kendisindendir. O (İsa), ümmetin ima­mına uymuş olarak namaz kılacaktır" buyrulur.[324]

Şeriatı inceleyen kimseler, ümmetin Peygamberinden pek çok hayır ve bereket aldığına, Allah'tan hibe edilmiş ya dakendince kazan­mış olduğu hal ve vasıfları ondan tevarüs ettiğine delâlet edecek bu türden pek çok şey bulur. Bu şereften dolayı Allah'a sonsuz övgüler ol­gun.

Fasıl:

Bu esas üzerine bazı kaideler kurulur:
1) Bu ümmete verilmiş olan her türlü meziyetler, kerametler, ke­şifler, teyidler vb. sadece Hz. Peygamber'in nübüvvet nurundan alın­mış olmaktadır ve bunlar ona uymanın ölçüsündedir. Hiçbir kimse, onun peygamberliği vasıta olmadan bir hayır elde etmiş olduğunu zannetmesin. Bu mümkün değildir; o herkesin aydınlandığı, etrafa ışık saçan bir nur kaynağıdır; herkesin kendisiyle yolunu doğrulttuğu en yüce alemdir.
İtiraz: Birileri çıkarak şöyle diyebilir: Bazı fevkalâdelikler var­dır ki ümmet elinde ortaya çıkmış iken, Hz. Peygamber'in elinde zuhur etmemiştir.  Özellikle de bazılarına has bulunan meziyetler gibi. Meselâ, şeytan, Hz. Peygamber'e namazında sataşmış, onunla çekiş-miştir. Buna rağmen o Hz. Ömer'i görünce kaçardı. Nitekim Hz. Ömer hakkında Hz. Peygamber "Sen bir yola girsen, mutlaka şeytan (yön de­ğiştirir ve seninle karşılaşmamak için) başka bir yola girer"[325] buyur­muştur. Hz. Osman hakkında da "gökteki meleklerin ondan haya ede­ceğini"[326] bildirmiştir. Bu gibi özellikler bizzat kendisi hakkında ise gelmemiştir. Üseyd b. Hudayr ile Abbâd b. Bişr hakkında şöyle nakle­dilmiştir: "Bu ikisi Hz. Peygamber'in yanından karanlık bir gecede çıkmışlar; bir de bakmışlar ki önlerinde bir ışık var. Bu ayrılıncaya ka­dar devam etmiş; ayrılınca ışık da beraberlerinde ayrılmış ve her biri­nin önünde bir ışık olmuş.[327] Meselâ böyle bir olay Hz. Peygamber hakkında anlatılmamıştır. Sahabeden ve onlardan sonra gelen nesil­lerden nakledilen buna benzer daha başka menkıbeler vardır ki, onla­ra benzer birşeyin Hz. Peygamber'den sadır olduğu nakle-dilmemiştir.

Cevap: Velilerden, âlimlerden şimdiye dek nakledilmiş ve bun­dan sonra kıyamete kadar nakledilecek olan ne kadar haller, hariku­ladelikler, ilimler ve mazhariyetler vb. varsa, bunların hepsi Hz. Pey­gamber'den nakledilmiş bulunan küllîyyâtın altına giren cüzî ve fert­lerdir. Şu kadar var ki, bazen cinsin fertleri ve küllinin cüzîleri; küllî, külli olması açısından onlarla nitelenmese bile, cüzî olmaları açısın­dan cüzîye uygun niteliklerle nitelenirler. Bu durum, cüzînin, külliden daha üstün olduğunu göstermediği gibi, cüzîde bulunan şeyin küllî ile bir alâkası olmadığını da göstermez. Nasıl olabilir ki, cüzî ancak cüzî ile küllî olabilir. Zira cüzî, küllinin hakikatindendir ve onun mahiye­tinde dahil bulunmaktadır. Ümmette zahir olan sıfatlar da aynı şekil­de mutlaka Hz. Peygamber cihetinden ortaya çıkmaktadır ve bunlar onun sıfat ve kerametlerinden birer örnek mahiyetindedir.

Bunun doğruluğuna delil şudur: Bu tür vasıflardan hiçbiri, ancak Hz. Peygamber'e tâbilik ve ona uyma ölçüsünde ortaya çıkmaktadır. Eğer bu vasıflar, ümmete has ve Hz. Peygamber'den bağımsız olarak düşünülebilseydi, o zaman tâbiliğin şart olmaması gerekirdi. Bu husus, az önce Hz. Ömer hakkında geçen misalden açıkça anlaşılır: Şöyle ki:                                            

Bu misalde zikredilen özellik, şeytanın kendisinden kaçmasıdır ve bu, şeytanın tuzağına düşmekten ve onun kendisini günahlara sev-ketmesinden korunmuş olmak demektir. Siz de bilirsiniz ki, mutlak, kapsamlı ve tam olan korunma, bizzat Hz. Peygamber'in özelliği ol­maktadır. Çünkü o, büyük küçük her türlü günahlardan mutlak su­rette ve kapsamlı olarak korunmuş bulunuyor. Bu hususun burada uzun uzadıya açıklanmasına gerek duymuyoruz. Bu özellik karşısın­da Hz, Ömer'in sahip olduğu meziyet ancak denizden bir damla mesa­besinde kalmaktadır.

Yine, şeytanın insandan kaçması ya da ondan uzak olması, ondan korunmak mânâsına gelir ve başka bir meziyet içermez. Aynı konuda Hz. Peygamber'in sahip olduğu meziyeti ise artıran özellikler vardır:
(1) Yüce Allah, Hz. Peygamber'i şeytan üzerinde egemen kılmış; bunun neticesinde Hz. Peygamber, şeytanı mescidin direğine bağlamaya teşebbüs etmiş, fakat sonra Süleyman'ın "Rabhim! Beni bağışla, bana benden sonra kimsenin ulaşa­mayacağı bir hükümranlık ver"[328]şeklindeki duasını hatır­layınca bu düşüncesinden vazgeçmiştir.[329] Hz. Ömer'in böyle birşeye kadir olması mümkün değildir.
(2) Hz. Peygamber, gerek kendisi ve gerekse Hz. Ömer'le ilgili durumun farkındadır. Hz. Ömer ise işin farkında değildir.
(3) Hz. Peygamber, şeytan kendisine yalan da olsa onun vesveselerinden emindir; Hz. Ömer ise, şeytan uzak da olsa onun vesveselerinden emin değildir.

Hz. Osman ile ilgili menkıbeye (yani meleklerin kendisinden ha­ya etmesine) gelince;   Hz. Peygamber'den bü habere ters düşecek bir şey rivayet edilmiş değildir. Aksine biz diyoruz ki, Hz. Peygamber haya konusunda kendi durumunu bildirmemiş olsa bi­le Hz. Osman'dan daha ileri bir noktadadır. Birşeyi zikretmemek, onun yokluğunu gerektirmez. Hem sonra, Hz. Osman, bu özelliği kendisinde bulunan aşın utanma duygusu neticesinde elde etmişti. Haya konusunda Hz. Peygamber herkesten daha Önce idi; hatta o, duvağı açılmamış bakire bir kızdan daha çok haya sahibi idi. Sözkonusu meziyetin çıkış yeri haya olduğuna göre, onu en üst düzeyde kendisinde bulunduran kimse olarak Hz. Peygamber'in o meziyete de en üst düzeyde sahip olması tabiîdir. Benzer bir izah, Üseyd ve arkadaşı için de geçerlidir: Onların Önünde bir ışık peyda olmasından maksat, geceleyin ka­ranlıkta kolaylıkla yürüyebilmek için yolu aydınlatmaktır. Hz. Pey-gamber'e gelince, karanlık onun görmesini engellemiyor­du; aksine o, karanlıkta da aynen aydınlıkta gördüğü gibi görüyordu. Dahası, gece karanlığından daha kesif bulunan engeller dahi onun görmesini engellemiyor, dolayısıyla önündekini gördüğü gibi arkasm-dakini de görüyordu. Bu daha da büyük birşey; çünkü burada fevkalâ­delik görünen şeyde değil, bizzat görmenin kendisindedir. Kaldı ki, bütün bunlar Hz. Peygamber'in ümmeti içerisinde kendi hayatında yahut da daha sonra ortaya çıkmış mucize ve kerametlerin­den olmaktadır.
Bu konuda asıl olarak alınması gereken şey işte bu anlattıkları-imzdır ve bu gibi harikuladeliklerin O'nun cihetinden geldiğini kabul­lenmektir. Belki, konu üzerinde duran kimse için, ilk plânda durum problem arzeder gibi görünebilir; ama Allah'ın izniyle bu hususta her­hangi bir problem yoktur. Bu konuda yani meziyetin en üstünlüğü ge­rektirmeyeceği hususunda Karâffnin sözlerine bakılabilir.[330]

Fasıl:

Bu esastan çıkarılacak kaidelerden bir diğeri de şudur: Bir kim­senin göstermiş olduğu harikuladeliğe bakılır. Eğer onun, Hz. Pey­gamber'in mucize ve kerametlerinden bir dayanağı varsa tamam, o gerçek bir keramettir; onlardan bir dayanağı yoksa, ilk bakışta keramet gibi gözükse bile o, gerçek bir keramet değildir Zira insan elinde gerçekleşen her harikuladelik her zaman için keramet olmaya­bilir; onlardan keramet olanlar olabileceği gibi, öyle olmayanlar da bu­lunabilir.
Bunu bir misalle açıklayabiliriz: Bütün himmet ve gayretlerini astroloji ve yıldız fallarına vermiş kimselerden, normalin üstünde diye nitelenebilecek fiiller sadır olabilmektedir. Oysa ki bütün bunlar, hak ile ilgisi olmayan katmerli çirkeflerdir ve onların doğruluğuna delâlet edecek bir şer'i dayanak bulunmamaktadır. Hz. Peygamber'in kera­metleri arasında bunlara asıl olabilecek birşey mevcut değildir. Zira bunların yaptıkları eğer, özel bir dua ile oluyorsa, Hz. Peygamber'in duası onların yaptığı nisbet ve şekilde olmamıştır. O, hiçbir zaman yıl­dızlara itimat etmemiş, onların uğur getirmesi ya da bahtsızlığı defet­mesi gibi bir talepte bulunmamış; aksine devamlı herşeyin kendisine döneceği ve yalnız kendisine sığınılacak olan Allah'a itimat etme yol­larını araştırmış; yıldızlara istinat etmeyi yasaklayarak onlara iltifat etmemiştir. Bir kudsîhadiste şöyle buyralur: "Allah:Kullarımdan ki­mi mü'min, kimi de kâfir olarak sabahladı. ... Kim falan ve falan yıl­dızın doğması veya batmasıyla yağmura kavuştuk dediyse, o da beni inkâr, yıldıza iman etmiştir, buyurdu."[331]Gerçi Hz. Peygamber'in (eşref) dua için vakit kolladığı,veya kollanması için çağında bulunduğu sabitse de, bunlar astrolojik düşüncelerden tamamen uzak gerekçele­re bağlıdır. "Tenezzül"[332] hadisi, günün iki ucunda meleklerin (devirteslim için) bir araya geldiklerini bildirenhadis ile benzerlerinde oldu­ğu gibi. Duâ da aynı şekilde bir ibadettir ve onda da ziyadelik ve nok­sanlık yapılamaz. Yani astroloji ile uğraşanların yaptıkları şekiller ve tekellüf altına girdikleri tavırlar daha önceden şeriatta benzeri görül­memiş şeylerdir. Yapılan dualar da aynı şekilde, ne önce ne sonra; ne Hz. Peygamber'in ne de selef-i sâlih'in dualarında bir dayanağı olma­yan şeylerdir. Onların dikkate aldıkları şeyler sadece felsefecilerle ay­nı paralelde düşünceye sahip kimselerin iddia ettikleri hurûfîîik ol­maktadır. Eğer onların yaptıkları şeyler duadan başka birşey ile yapı­lıyorsa, mesela bütün himmet ve gayretin bir noktaya teksif edilerek (terkız-i zihin, konsantrasyon) neticeye varılmaya çalışılıyorsa; böyle birşey naklen sabit değildir ve şer'î bir dayanaktan yoksundur. Onla­rın bütün dayanakları şer'î değil, felsefîdir ve hükmî bir haldir. Bu du­rumda, harikulade bir durum meydana gelmiş olsa bile, onun sıhhati­ne dair bir delil bulunmamaktadır. Hem sonra bunlar, zahiren öldür­me ve yaralama suretiyle tesirlerini bir başkasına sirayet de ettirebi­lirler; hatta sihir ve nazar ile bunlara ulaşılabilir ve bu onun doğruluğuna bir şahit olmaz. Aksine o tamamen bâtıl ve sırf bir taşkınlıktır. Bu konu, sıradan (avam) insanların ve pek çok aydın kimselerin yanıl­dıkları bir konu olmaktadır; bu itibarla üzerinde dikkatle durulmalı­dır.

Fasıl:
Hz. Peygamber'in, gerçek firâset, doğru ilham, açık keşif, sâdık rüya gibi harikuladeliklerin gereği ile olmak üzere sakındırmada, müjdelemede, korkutmada ve teşvikte bulunduğu sabittir.[333]Bu du­rumda, bu Özelliklerden birine sahip olan bir kimsenin de aynı şekilde davranması doğru bir davranış olacak; yaptığı iş meşruiyet dairesi dı­şında kalmış olmayacaktır. Ancak, gerekli şarta uymuş olması gereke­cektir. Bu hususa delil olarak, daha önce arzedilenlere ek olarak şu iki durumu verebiliriz: (1)

Hz. Peygamber bunun gereği ile olmak üzere emir, ya­sak, sakındırma, müjdeleme ve irşad yoluyla amelde bulunmuştur. Bunu yaparken de, bu hususun kendisine ait bir özellik olduğunu, üm­metinin böyle bir hususiyeti bulunmadığını bildirmemiştir. Bu da, bu konuda ümmetin de aynı hükümde olduğunu gösterir. Aynen, kendi­sinden sadır olan ve sadece kendisine has olduğuna dair bir delil bu­lunmayan diğer bütün davranışlarında olduğu gibi, bu konuda da du­rum aynı olacaktır. Buna delil olarak, ümmetine yönelik olarak ver­miş oldukları müjdeleri yeterlidir. Bunlardan beklenen amaç sadece, hayırlı amellere atılmayı ve kötü işlerden de geri durmayı temin için müjdeleme ve korkutma olmaktadır.
Örnek olmak üzere şunları arzedebiliriz: Abdullah b. Ömer rüya­sında iki melek görmüş ve onlar "Namazı da çok kılsan, ne iyi adamsın, sen!" demişler. (Bunu Abdullah, Hafsa'ya anlatmış, Hafsa da Peygam­berimize anlatmış ve) o "Eğer çokça gece namazı kılsa, Abdullah ger­çekten sâlih bir kuldur" buyurmuş. Râvi TNâfî), bundan böyle Abdul­lah'ın çokça gece namazı kılmaya devam ettiğini söylemiştir.[334] Hz. Peygamber Ebu Zere: "Gerçek şu ki, ben seni zayıf görüyo­rum ve ben şüphesiz ki kendim için sevdiğimi senin için de severim. Sakın ola ki, iki kişi (de olsa) onların başınageçme, yetim malı idaresini üzerine alma"[335] buyurmuştur. Salebe b. Hâtıb, kendisine Allah'ın çok mal vermesi için dua etmesi ricasında bulunduğu zaman, "Şükrü­nü eda ettiğin az mal, şükrünü eda edemeyeceğin çok maldandahaha-yırlıdır"[336]buyurmuşlardır. Enes hakkında ise, "Allah'ım! Onun ma­lını ve evladım çoğalt"[337] buyurmuşlardır.[338] Hz. Peygamber, çeşitli   [2(55] insanlara, kendilerinde bulunan firasete itimatla onlar için en üstün olan amelin ne olduğuna dair rehberlikte bulunmuştur. (Gayba vâkıf olma esası üzerine buyurdukları da olmuştur.) Bu cümleden olmak üzere[339] "Yarın sancağı öyle birisine vereceğim ki, Allah fethi onun elinde müyesser kılacaktır"   buyurmuş ve ertesi günü sancağı Hz. Ali'ye vermiş; Allah da fethi onun elinde nasip etmiştir.[340] Osman b. Af-fanhakkmda da: "Umulur ki, Allah sana bir gömlek giydirecektir; eğer onu çıkarmanı senden isterlerse, onu çıkarma"[341] buyurmuştur. Bu ör­neklerde, faydalı tavsiyelerini gayba vukûfiyeti üzerine bina etmiştir. Onların saçaklı ya3'gıları olacağım,[342] herbirinin sabah bir takım ak­şam ayrı bir takım elbise giyeceklerini, önlerine bir tabağın konulup öbürünün kaldırılacağını bildirmiş ve hadisin sonunda da: "Bugünkü halinizle siz, o gününüzden daha hayırlısınız"  buyurmuşlardır[343] Muâviye'nin saltanatından bahsetmiş ve kendisine öğütte bulunmuş­tur.[344]Ammar'm âsî bir topluluk tarafından öldürüleceğini bildirmiş­tir.[345] Namazı vaktinden geri bırakacak emirlerin geleceğinden bah­setmiş ve sonra bu gibi durumlar karşısında nasıl yapacaklarını tavsi­ye etmiştir,[346] Kendisinden sonra, başkalarının ashaba tercih edilece­ği bir zamanla karşılaşacaklarım ve (havuzda kendisiyle karşılaşın­caya kadar) sabırlı olmalarını salık vermiştir.[347] Bu ve benzeri daha sayılamayacak kadar pek çok gayıptan bildirilmiş haber vardır ki, bunlar sayesinde imanlar pekişmiş, tasdik artmış, uyarma, müjdeleme vb. gibi faydalar gerçekleşmiştir, (2)
Ashap da, bu gibi firâset, keşf, ilham ve uykuda bildirme gibi yol­larla amelde bulunagelmiştir. Hz. Ebu Bekir'in: "Şüphesiz onlar iki er­kek iki de kız kardeşlerindir"[348] sözü, Hz. Ömer'in minberde "Ya Sari­ye! Dağa! Dağa!" diye[349] keşf yoluyla nasihatta bulunması; insanlara kıssa anlatmak isteyen bir kimseye "Korkarım, Süreyya'ya ulaşacak kadar şişersin" diyerek ona bu işi yasaklaması; rüyasını anlatan ve ay ile güneşin birbiriyle savaştıklarını gördüğünü söyleyen kimseye: "Sen hangisiyle beraberdin?" diye sorması onun da "Ay ile" diye cevap verince: "Sen mahvedilmiş âyetle[350] beraberdin; asla bir iş üstlenemez­sin" demesi gibi,

Selef-i salihten ve ondan sonra gelen nesillerdeki âlimlerden ve velilerden Allah bizleri onlardan istifadeye muvaffak kılsın. bu türden nakledilebilecek pek çok şey vardır.
Ancak burada, bu tür şeylerin gerekleriyle amel edebilmek için aranan şart üzerinde durmamız gerekmektedir ve bu konu sözü uzat­mamızı gerektirecektir. O yüzden de ayrı bir mesele olarak ele alaca­ğız: [351]