ON BİRİNCİ MESELE:
Daha önce ihtilâf mahallerinden genel olarak bahsedilmiş, tafsilâta girilmemişti. İbnu's-Seyyid, şeriat âlimleri arasında mevcut bulunan görüş ayrılıklarının sebeplerine dair bir kitap yazmış ve orada ihtilâf sebeplerini sekiz olarak göstermiştir:
(1) Lâfızlarda müşterekliğin[385]bulunması ve bunların tevile açık olmaları. Bunu da kendi arasında üçe ayırmıştır:
a) Müfred lâfzın konulusunda müştereklik; [386] ya da hırâbe[387] suçunun cezasını belirten âyette[388] gecen
kelimesi gibi.[389]
b) Kelimenin değişik kalıplara sokulması (tasrif) sırasında ortaya çıkan müştereklik;
âyetinde[390] olduğu gibi.
c) Terkipten doğan müştereklik;âyetlerinde olduğu gibi.[391]
(2) Lâfzın hakikat ve mecaz olarak kullanılır olması. Bunu da üç kısma ayırmıştır:
a) Lâfzın kendisinden kaynaklanan; "nüzul" yani Allah Teâlâ'nın dünya semasına indiğini ifade eden hadis gibi. Keza,âyeti de[392] böyledir,
b) Lâfzın hallerinden kaynaklanan;âyetinde olduğu gibi. Buradaki görüş ayrılığının şeklini açıklamamıştır.[393]
c) Terkip halinden kaynaklanan; mümtenf (imkânsız) olan birşeyin mümkün olan bir şekilde gelmesi ya da bunun aksi olması gibi. "Vallahi, eğer Allah bana kâdirse, elbette beni âlemlerden hiçbirini azap etmediği azaba çekecektir"[394] hadisi ile, başka surette gelen benzer sözler gibi. Meselâ, emrin haber şeklinde, Övgünün yerme şeklinde, çoğaltmanın azaltma şeklinde gelmesi ya 4a bunların aksi bir tarzda gelmesi gibi.
(3) Delilin, hükme müstakillen delâlet edip etmemesi arasında dönmesi. Meselâ Ebû Hanîfe, İbn Ebî Leylâ ve İbn Şübrüme'nin satım akdi ve şart konusundaki tutumlarını gösteren el-Leys b. Sa'd hadisi gibi.[395]Keza cebir, kader ve iktisâb meselesi gibi.[396]
(4) Delilin umûm ve hususa ihtimali bulunması: "Dinde zorlama yoktur[397]"Ve Âdem'e bütün isimleri öğretti"[398]âyetlerinde olduğu gibi.
(5) Rivayet ihtilâfı. Bu konuda sekiz illet bulunabilir ki bunlara daha önce işarette bulunulmuştu.
(6) İctihâd ve kıyas konuları.[399]
(7) Nesh bulunup bulunmadığı iddiası.
(8) Delillerin hem mübahlığa hem de daha başka hususlara delâlet edecek şekilde gelmesi. Cenazeler üzerine ezan okuma ve tekbir alma, kıraat şekilleri hakkındaki ihtilâflar gibi.
İbn Seyyid'in kitabına aldığı başlıklar bunlar. Konu ile ilgiii tafsilat arzu edenler bu kitaba baksınlar. Ancak, onun zikrettiklerinin tümü geçen esasa vurulduğu zaman, konuyla ilgili işin özü elde edilmiş olur. Başarı ancak Allah'tandır. [400]
(1) Lâfızlarda müşterekliğin[385]bulunması ve bunların tevile açık olmaları. Bunu da kendi arasında üçe ayırmıştır:
a) Müfred lâfzın konulusunda müştereklik; [386] ya da hırâbe[387] suçunun cezasını belirten âyette[388] gecen
kelimesi gibi.[389]
b) Kelimenin değişik kalıplara sokulması (tasrif) sırasında ortaya çıkan müştereklik;
âyetinde[390] olduğu gibi.
c) Terkipten doğan müştereklik;âyetlerinde olduğu gibi.[391]
(2) Lâfzın hakikat ve mecaz olarak kullanılır olması. Bunu da üç kısma ayırmıştır:
a) Lâfzın kendisinden kaynaklanan; "nüzul" yani Allah Teâlâ'nın dünya semasına indiğini ifade eden hadis gibi. Keza,âyeti de[392] böyledir,
b) Lâfzın hallerinden kaynaklanan;âyetinde olduğu gibi. Buradaki görüş ayrılığının şeklini açıklamamıştır.[393]
c) Terkip halinden kaynaklanan; mümtenf (imkânsız) olan birşeyin mümkün olan bir şekilde gelmesi ya da bunun aksi olması gibi. "Vallahi, eğer Allah bana kâdirse, elbette beni âlemlerden hiçbirini azap etmediği azaba çekecektir"[394] hadisi ile, başka surette gelen benzer sözler gibi. Meselâ, emrin haber şeklinde, Övgünün yerme şeklinde, çoğaltmanın azaltma şeklinde gelmesi ya 4a bunların aksi bir tarzda gelmesi gibi.
(3) Delilin, hükme müstakillen delâlet edip etmemesi arasında dönmesi. Meselâ Ebû Hanîfe, İbn Ebî Leylâ ve İbn Şübrüme'nin satım akdi ve şart konusundaki tutumlarını gösteren el-Leys b. Sa'd hadisi gibi.[395]Keza cebir, kader ve iktisâb meselesi gibi.[396]
(4) Delilin umûm ve hususa ihtimali bulunması: "Dinde zorlama yoktur[397]"Ve Âdem'e bütün isimleri öğretti"[398]âyetlerinde olduğu gibi.
(5) Rivayet ihtilâfı. Bu konuda sekiz illet bulunabilir ki bunlara daha önce işarette bulunulmuştu.
(6) İctihâd ve kıyas konuları.[399]
(7) Nesh bulunup bulunmadığı iddiası.
(8) Delillerin hem mübahlığa hem de daha başka hususlara delâlet edecek şekilde gelmesi. Cenazeler üzerine ezan okuma ve tekbir alma, kıraat şekilleri hakkındaki ihtilâflar gibi.
İbn Seyyid'in kitabına aldığı başlıklar bunlar. Konu ile ilgiii tafsilat arzu edenler bu kitaba baksınlar. Ancak, onun zikrettiklerinin tümü geçen esasa vurulduğu zaman, konuyla ilgili işin özü elde edilmiş olur. Başarı ancak Allah'tandır. [400]
Konular
- SEKİZİNCİ MESELE:
- DOKUZUNCU MESELE:
- ONUNCU MESELE:
- 5. KISIM: İCTİHÂD
- BİRİNCİ TARAF: İCTİHÂD
- BİRİNCİ MESELE:
- İKİNCİ MESELE:
- ÜÇÜNCÜ MESELE:
- DÖRDÜNCÜ MESELE:
- BEŞİNCİ MESELE:
- ALTINCI MESELE:
- YEDİNCİ MESELE:
- SEKİZİNCİ MESELE:
- DOKUZUNCU MESELE:
- ONUNCU MESELE:
- ON BİRİNCİ MESELE:
- ON İKİNCİ MESELE:
- ON ÜÇÜNCÜ MESELE:
- ON DÖRDÜNCÜ MESELE:
- İKİNCİ TARAF: FETVA
- MÜCTEHİDİN VERDİĞİ FETVAYA MÜTEALLİK KONULAR
- BİRİNCİ MESELE:
- İKİNCİ MESELE:
- ÜÇÜNCÜ MESELE:
- DÖRDÜNCÜ MESELE:
- ÜÇÜNCÜ TARAF: İSTİFTÂ VE İKTİDÂ
- BİRİNCİ MESELE:
- İKİNCİ MESELE:
- ÜÇÜNCÜ MESELE:
- DÖRDÜNCÜ MESELE: