İctihad, lügatta, "gayret göstermek, çalışmak, olanca güci sarfetmek" demektir. Bir fıkıh ıstılahı olarak,"hakkında kesin hüküm bulunmayan bir dinî meselede hüküm ortaya koyabilmek için olan­ca gücün sarfedilmesi" şeklinde tarif edilmiştir.

Hattâbî'nin açıklamasına göre; metinde geçen, "kendi içtihadımla hü­küm veririm" cümlesi, "kıyas yoluyla Allah'ın Kitabı ve Rasûlünün sünne­tinin ruhuna uygun olarak hüküm vermeye çalışırım" manasında kullanıl­mıştır. Kitap ve sünnete müracaat etmeden, sırf akıl ve mantık ölçülerine göre hüküm veririm anlamında kullanılmamıştır.

Binaenaleyh bu hadis-i şerif, Kitap ve sünnette açık bir hüküm bulun­madığı zaman kıyasa başvurmanın meşruluğuna ve gereken yerde kıyasla hü­küm vermenin gerekliliğine delâlet etmektedir.

Yine bu hadis-i şerif, hâkimin, hüküm vermek istediği konuda kendi­sinden daha bilgin ve daha fakih de olsa başka bir hâkimin görüşünü taklit edemeyeceğine delâlet etmektedir. Bu duruma göre hâkim, kendisinden da­ha âlim olan bir hâkimin hükmünü daha önce duymuş veya öğrenmiş de ol­sa, yine kendi içtihadına göre hüküm verir. Eğer vermiş olduğu hüküm di­ğer hâkimin hükmüne uygun düşerse uygular, uygun değilse uygulamaz.

Metinde geçen, "hüküm vermekten geri dönmem" sözü de; "ben icti­had etmekten kaçınmam, üzerime düşen ictihad görevini eksiksiz olarak ye­rine getirmeye çalışırım" manasında kullanmıştır.

e!-Cevzekânî; el-Mevzuât isimli eserinde, konumuzu teşkil eden bu ha­disin mevzu olduğunu ve ravilerinden Haris b. Amr'ın kimliğinin meçhul ol­duğu gibi, "Muaz'ın arkadaşları" sözüyle de kimlerin kastedildiğinin belli olmadığını söylemiştir.

Tirmizî de bu hadis hakkında şöyle diyor: "Biz bu hadisi yalnız bu şe­kilde bilmekteyiz. Onun senedi bizce muttasıl değildir."
Ayrıca Hafız Cemaleddin el-Mizzî ile Buharî de bu hadisin senedini tenkid etmişlerse de Zehebî, Mîzanu'l-İ'tidâl'inde; "Bu hadisin Hz. Ömer ile Ab­dullah b. Mes'ud, Zeyd b. Sabit ve İbn Abbas'a ulaşan mevkuf şahidleri bu­lunduğunu, Beyhâkî'nin de bu mevkuf hadisleri Sünen-i Kübrâ'smda tahric ettiğini" ifade etmiştir.[82]
3593... Muaz b. CebePden, diğer bir rivayete göre de; Hz. Peygamber onu Yemen'e göndereceği zaman... (aralarında geçen konuşmayı anlatırken) bir önceki hadisin manasını zikretmiştir.[83]