Müftînin bulunmaması halinde, müsteftîden[79] amelle yükümlülük düşer. Bu, o amele dair ne muteber bir ictihâd yoluyla ne de taklit yoluyla elde edebileceği bilginin olmaması halindedir. Buna şu üç husus delâlet eder: (1)

Sahih olan görüşe göre delillerin tearuzu halinde müctehidden ilgili yükümlülük düşmektedir. Nitekim bu konu usûl kitaplarında açıklanmıştır. Bu durumda amele dair esasla ilgili bilginin bulun­maması halinde mukallidin yükümlü olmaması öncelikli olarak sa­bit olacaktır. (2)

Bu mesele aslında "Hitabın taallukundan önce amel" konusuna çıkmaktadır. Şeriatler gelmeden önce ameller konusunda asıl olan, onlara yönelik yükümlülüğün bulunmaması halidir. Çünkü, kişinin hükme dair bilgisi olmaksızın, onunla yükümlü olması düşünüle­mez. Zira, usûlcülere göre yükümlülüğün şartı, yükümlü kılınan şe­yi bilmektir. ,Bu meselede sözü edilen kimse ise, (ne ictihâd ne de taklit yoluyla) bilgi sahibi değildir. Bu takdirde teklifin sebebi hiç­bir hal üzere bulunmayacaktır; dolayısıyla da teklif olmayacaktır. (3)

Bu durumda kişi, eğer amel ile mükellef olsaydı, o takdirde bundan takat üstü yükümlülük lâzım gelirdi. Çünkü bilmediği şey­le yükümlü tutulmuş olurdu. Bilmediği için, yükümlü olduğu şeye ulaşma imkânı bulunmayacaktı. Hal böyle iken eğer onunla yü­kümlü tutulacak olsa, hiçbir şekilde yerine getiremeyeceği şeyle yü­kümlü kılınmış olacaktı. Böyle bir sonuç ise hem aklen, hem de şer'an muhalin ta kendisidir. Mesele açıktır.

Fasıl:

Bu amel hakkında iki durum tasavvur edilebilir:
(1) Amelin aslına yönelik bilgisizlik[80] Bu durumdaki biri, aynen kendisine hiçbir şekilde teklif gelmeyen kimse gibidir.
2) Amelin vasfina yönelik bilgisizlik: Meselâ kişinin taha­ret, namaz veya zekât gibi bir ameli genel hatlarıyla bil­mesi, fakat onun tafsilâtını, kayıtlarım, yanılma vb. gibi üzerine arız olabilecek şeylerin hükümlerini bilmemesi gibi. Tabiî bu halde amelle ilgili ne gibi hükümlerin orta­ya çıkacağını bilmeyecektir.
Her iki şekil ile de ilgili olarak çeşitli hükümler taalluk etmek­tedir ve onları uzun uzadıya burada anlatmak mümkün değildir. Furû kitapları, bu konuda daha Özel bir yere sahiptir.[81] [82]