Tearuz ya haddizatında da öyle olduğu, ya da müctehidin kendi nazarında öyle bulunduğu noktasından ele alınır.

Haddizatında da öyle olduğu noktasından ele alındığında tearuz, kesinlikle mümkün değildir. Daha önce İctihâd bölümünde (şeriat tek hüküm üzere bulunur meselesinde) bu konu üzerinde ye­terince durulmuştur.
Müctehidin nazarı itibarıyla tearuzun bulunmasına gelince, bu ihtilafsız mümkündür. Şu kadar var ki müctehidler, iki delil ara­sında cemi mümkün olmayan her bir yere nisbetle tearuzun olabile­ceğini belirtmişlerdir. Doğrusu da budur. Çünkü iki delil arasını ce-metmek eğer mümkünse orada bir tearuzdan bahsetmek mümkün değildir.[2] Hâss ile âmm[3], mutlak ile mukayyed vb. gibi.[4]

Ancak biz burada Allah'ın izniyle aralarını cem mümkün olmayan kısım hakkında usûlcülerin söz etmedikleri şeyler üzerin­de duracağız, aralarını cem mümkün olan kısımdan da önemli tür­ler ortaya koyacağız. Her iki kısma birlikte bakılması sayesinde —Allah'ın izniyle— bu konuda ictihâdla uğraşanların pek çoğuna zor gelen şeyler müctehide kolay hale gelecektir. Tevfîk Allah'tan­dır.
Önce aralarında cem mümkün olmayan kısmı ele alalım: [5]