Kur'ân'ı tam olarak anlayabilmek için nüzul sebeplerini bilmek gerekir.

Buna iki husus delâlet eder: 1.

Kur'ân'ın i'câzı iki şeyle bilinir:

a) Arap dilinin kullanılışında gözetilen maksatları bilmek.

b) Meânî ve Beyan ilimlerini bilmek. Bu ilimlerin esasını ise, halin iktizâ ettiği durumları bilmek teşkil eder: Meselâ, biz­zat hitap yönünden hitabın halini, hitap edenin (muhâtıb) veya muhatabın halini ya da hepsinin halini bilmek gibi. Zi­ra aynı söz, iki ayrı hale, iki ayrı muhataba ve daha başka durumlara göre farklı farklı anlaşılabilir. Meselâ, istifhamı (soru) ele alalım: Bunun lafzı aynıdır; fakat gerçek soru ya­nında takrir (onaylama), tevbîh (azarlama) vb. gibi başka mânâları da verir. Keza emir sîgası, emretme yanında, ibâ-ha, tehdit, ta'cîz... vb. gibi mânâlar da içerir. Bu durumda maksûd olan mânâya delâleti ancak haricî unsurlar (hal karineleri) belirler. Bunların esasını da halin gerekleri oluş­turur. Her hal nakledilemez, her karine de nakledilen sözle birlikte bulunamaz. Maksadı belirlemeye delâlet eden bu karinelerden bir kısmı yok olduğu zaman, o sözün anlaşıl­ması tümden imkânsız hale gelebilir veya ancak kısmen doğru anlaşılabilir. İşte nüzul sebeplerini bilmek, bu türden olan müşküleri ortadan kaldırır. Dolayısıyla nüzul sebeple­rini bilmek, Kitab'm anlaşılabilmesi için zarurî olan ilimler­dendir. Sebebin bilinmesi ise, halin gereğim bilmek demek­tir. 2.

Nüzul sebeplerini bilmemek, şüphe ve çıkmazlar içerisine dü­şülmesine yol açar, aslında zahir olan nassları mücmel hale sokar ve bunun sonucunda ihtilâflar doğar. Bu ise, anlaşmazlıklara ve ümmetin bölünmesine sebep olabilir.

Bu hususu Ebû Ubeyd'in naklettiği şu olay gayet iyi açıklar: İbrahim et-Teymî anlatır: Birgün Hz. Ömer yalnız başına kaldı ve düşünceye dalarak kendi kendine: "Bu ümmet nasıl olur da ihtilafa düşebilir; peygamberi bir, kıblesi bir" dedi. (Onun bu düşüncesini okur gibi) İbn Abbâs şöyle dedi: "Ey Mü'minlerin emiri! Bize Kur'ân indi ve biz onu okuduk. Okurken, onun kimin hakkında nazil oldu­ğunu biliyorduk. Bizden sonra kavimler gelecek; bunlar Kur'ân okuyacaklar fakat kimin hakkında indiğini bilmeyecekler. Bunun sonucunda Kur'ân hakkında şahsî görüşler (re'y) ortaya çıkacak. Onun hakkında şahsî görüşler ortaya çıkınca da ihtilafa düşecek­ler, ihtilafa düşünce de birbirine girecekler" Böyle deyince Hz. Ömer onu susturdu ve azarladı. İbn Abbâs da oradan ayrıldı. Hz. Ömer, onun sözleri üzerinde düşündü ve ne kastettiğini anladı. Bu­nun üzerine onu çağırttı ve: "Sözlerini bana tekrarla!" dedi. O da tekrarladı. Hz. Ömer, sözünün mânâsını anladı ve bu yorum hoşu­na gitti.

İbn Abbâs'm sözü dikkate alınması bakımından sahihtir ve o anlaşıldığında maksat en yakın bir şekilde ortaya çıkacaktır.
İbn Vehb, Bükeyr'den rivayet eder: O Nâfi'e: "İbn Ömer'in Harûriyye[8] hakkındaki görüşü ne idi?" diye sorar. Nâfi' şöyle der: "Onları insanların en şerlileri görürdü. Çünkü onlar, kâfirler hak­kında inen âyetlerden hareket etmişler ve onları mü'minler aley­hinde kullanmışlardır" İbn Abbâs'm üzerine dikkat çektiği re'yin mânâsı işte budur ve Kur'ân'ın niçin indiğini bilmemekten kaynak­lanmaktadır.
Mervan, kapıcısına: 'Tâ Râfi'! İbn Abbâs'a git ve ona de ki: Eğer kendilerine verilen şeyden dolayı sevinen ve yapmadığı şey­den dolayı da övülmeyi seven herkes azap görecekse, o zaman biz hepimiz azap göreceğiz demektir" (Bu soruya) İbn Abbâs şöyle ce­vap verdi: "Bu âyetle sizin ne ilginiz var? Hz. Peygamber yahudileri çağırmış ve onlara birşey sormuştu. Yahudiler onu sak­ladılar ve yanlış bilgi verdiler. Üstelik kendilerine sorulan konuda cevap vermiş olmaktan dolayı övgü beklediklerini ihsas ettiler ve gizleyip yanlış bilgi verdikleri için de sevindiler" İbn Abbâs sonra şu âyeti okudu: "Allah, kendilerine kitap verilenlerden, onu insan­lara açıklayacaksınız ve gizlemeyeceksiniz, diye ahid almıştı. Onlar ise, onu arkalarına atıp az bir değere değiştiler. Alış verişleri ne kö­tüdür! Ettiklerine sevinen ve yapmadıklarıyla övülmekten hoşla­nanların, sakın sakın onların azaptan kurtulacaklarını sanma;elem verici azap onlaradır[9] Bu sebep, âyetten maksadın, Mervân'-ın anladığı şekilde olmadığını ortaya koymuştur.
"Kunût" kelimesi çeşitli mânâlara gelir[10]; dolayısıyla "Kûmu lillâhi kânitîn"[11]âyetini bu mânâlardan herhangi birine yormak mümkündür. Ancak âyetin iniş sebebi bilindiği zaman, murad olan mânâ açıklık kazanmış olur.[12]                                                             
Hz. Ömer, Kudâme b. Maz'ûn'u Bahreyn'de görevlendirmişti. el-Cârûd, Hz. Ömer'e geldi ve: "Kudâme içki içti ve sarhoş oldu" de­di. Hz. Ömer: "Bu dediğine şahitlik eden var mı?" diye sordu. el-Cârûd: "Ebû Hureyre, dediklerime şahitlik eder" dedi. ( Hz. Ömer, onu çağırttı ve): "Ey Kudâme! Çaresiz seni cezalandıracağım" dedi. Kudâme: "Vallahi, eğer ben onların dediği gibi içmiş olsam bile, sen beni cezalandıramazsın" dedi. Hz. Ömer: "Niye?" diye sordu. O: "Çünkü Allah Teâlâ: 'İnananlara ve yararlı iş işleyenlere tatmış ol­duklarından dolayı bir günah yoktur.'[13] buyuruyor" dedi. Hz. Ömer: "Ey Kudâme! Hiç şüphe yok ki sen, yanlış tevilde bulunuyor­sun. Eğer sen Allah'tan sakınmış olsaydın, O'nun haram kıldığı şeyden uzak dururdun" dedi.
Başka bir rivayette şöyledir: Kudâme: "Beni niçin cezalandıra-cakmışsm? Benimle senin aranda Allah'ın kitabı var" dedi. Hz. Ömer: "Seni cezalandırmamam için hangi Allah'ın kitabından[14] bahsediyorsun?" diye sordu. O: "Allah kitabında 'İnananlara ve ya­rarlı iş işleyenlere tatmış olduklarından dolayı bir günah yoktur.' buyuruyor; ben inanan ve yararlı iş işleyen, sonra sakınıp inanan, sonra sakınıp iyilikler yapan birisiyim; Hz. Peygamber ile birlikte Bedir'de, Uhud'da, Hendek'te ve daha pek çok yerde bulun­dum" dedi. Hz. Ömer: "Buna cevap vereniniz yok mu?" dedi. Bunun üzerine İbn Abbâs şöyle dedi: "Bu âyetler, (içkinin haram kılınması hadisesinden) Öncekiler için bir özür, sonrakiler aleyhine de bir hüccettir. Öncekiler, içki haram kılınmadan Önce Allah'a kavuşmuş olmaları sebebiyle mazur görülmüşlerdir. Sonrakiler aleyhine ise bir hüccettir. Çünkü..." dedi ve şu âyetleri okudu: "Ey inananlar! içki, kumar, putlar ve fal okları şüphesiz şeytan işi pisliklerdir,
bunlardan kaçının ki saadete eresiniz. Şeytan şüphesiz içki ve ku­mar yüzünden aranıza düşmanlık ve kin sokmak ve sizi Allah'ı an­maktan, namazdan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçersiniz değil mi?"[15]

İsmâîl el-Kâdî anlatır: Şam ahalisinden bir grup içki içerler. Başlarında da vali oarak Yezid b. Ebî Süfyan vardır. Bunlar: "İçki bize helâldir" derler ve "inananlara ve yararlı iş işleyenlere tatmış olduklarından dolayı bir günah yoktur" âyetini kendilerince delil olarak kullanırlar. Yezîd, durumu Hz. Ömer'e yazar. Cevabında Hz. Ömer: "Halkı ifsad etmeden, onları bana gönder!" der. Onlar gelin­ce Hz. Ömer konu ile ilgili ashâbla istişare eder. Onlar: "Ey mü'-minlerin emiri! Bizce onlar, Allah'a iftira ediyorlar ve O'nun izin vermediği şeyi dine sokmak istiyorlar..." derler.

Her iki haberde de, nüzul sebeplerini bilmemenin, âyetlerden kastedilen mânânın dışına çıkılmasına sebep olduğu açıkça görülmektedir.
Bir adam İbn Mesûd'a gelir ve şöyle der: "Mescidde arkamda Kur'ân'ı re'yi ile tefsir eden birisini bıraktım. 'Göğün, insanları bü-rüyecek ve gözle görülecek bir duman çıkaracağı günü bekle'[16] âyetini şöyle tefsir ediyor: Kıyamet gününde insanları bir duman sarar. Onların nefeslerini keser de sanki nezleye tutulmuş gibi olurlar..." Bunun üzerine İbn Mesûd cevap verir: "Kim birşey bili­yorsa, onu söylesin. Bilmeyen de 'Allahu alem' desin. Çünkü bir ki­şinin, bilmediği şey hakkında 'Allah'u alem' demesi, onun âlimliğini gösterir. Böyle diyorum, çünkü (âyetin nüzul sebebi var): Kureyş, Hz. Peygamber'e karşı koydu. Bunun üzerine Hz. Peygamber onlar aleyhinde Yusuf un kıtlık seneleri gibi kıtlığa tutulmaları için dua etti. Bunun sonucunda kıtlık ve yoklu­ğa maruz kaldılar da kemikleri bile yediler. Göğe baktıklarında, halsizlikten gökte duman gibi birşey görür hale geldiler. İşte bunun üzerine: "Göğün, insanları bürüyecek ve gözle görülecek bir duman çıkaracağı günü bekle" âyeti indi.
İşte Kur'ân âyetlerinin anlaşılması konusunda nüzul sebepleri­ni bilmenin önemi böyle. Örneklerde de görüldüğü gibi, şayet sebep zikredilmeyecek olursa, inen âyetin mânâsını ihtimalsiz ve problem doğurmayacak bir şekilde tam olarak anlamak mümkün olmamak­tadır. Hz. Peygamber: "Kur'ân'ı dört kişiden alın"[17]bu­yurmuştur. Bunlardan biri de Abdullah b. Mesûd'dur. O, irâd ettiği bir hutbede şöyle demiştir: "Allah'a yeminle söylüyorum ki, Rasû-lullah'ın  ashabı, benim onların Allah'ın kitabını en iyi bi­lenlerinden biri olduğumu bilir" Bir başka seferinde de şöyle demiş­tir: "Kendisinden başka ilâh olmayan Allah'a yemin ederim ki, Kur'ân'dan inen her bir sûrenin nerede indiğini mutlaka bilirim. İnen her âyetin ne hakkında indiğini mutlaka bilirim. Eğer Allah'ın kitabını benden daha iyi bilen birinin bulunduğunu bilsem ve o da uzaklarda olsa, mutlaka deveme biner ve ona giderim" O bu sözle­riyle, nüzul sebeplerini bilmenin, bir kimsenin Kur'ân âlimi olabil­mesi için mutlaka bulunması gereken ilimlerden olduğuna işaret etmektedir.

Hasen (el-Basrî) şöyle demiştir: "Allah, indirdiği her bir âyetin ne hakkında indirildiğinin ve ondan ne kastedildiğinin öğrenilmesi­ni sever" Bu, konu hakkında bir delil ve nüzul sebeplerini öğrenme­ye yönelik bir teşviktir.

İbn Şîrîn ise şöyle anlatır: Ubeyde'ye Kur'ân'dan birşey sor­dum. Bana: "Allah'tan kork, doğru yolu tut! Kur'ân'ın ne hakkında indiğini bilen kimseler göçtüler" dedi.Kısaca, nüzul sebeplerini bilme, tefsir ilmiyle uğraşmak için zorunludur.                                                                                          

Fasıl:
Kur'ân'ı anlamak için gerekli ilimlerden biri de, Kur'ân'ın indi­ği sırada mevcut bulunan söz, fiil ve hareket tarzlarıyla ilgili Arap âdetlerini bilmektir. Özel bir nüzul sebebi yoksa, Kur'ân ilmine dal­mak isteyen kimse için bu bilginin olması zarurîdir. Aksi takdirde, başka türlü içinden çıkılması imkânsız olan problem ve çıkmazlar içerisine düşer. Bu konuda daha önce geçen Makâsıd bölümünün İkinci Nev'inde verilen izahlar[18] yeterlidir. Çünkü orada bu konu ile ilgili sadra şifa verici ve doyurucu açıklamalar yapılmıştır. Mak­sat her ne kadar anlaşılmış ise de konunun daha iyi kavranması için burada örnekler vermemiz gerekecektir:
1. Örnek: "Allah için hac ve umreyi tamamlayın"[19]âyetidir. Bu âyet, 'hac yapın' şeklinde değil de, tamamlayın şeklinde gelmiştir. Çünkü onlar, İslâm öncesi dönemde hac yapıyorlardı; ancak bazı vecibelerini değiştirmişler, bir kısmını eksiltmişlerdi; Arafat'ta vak­fe yapmak vb. gibi. İşte bu yüzden emir, tamamlanması şeklinde gelmiştir. Haccın vacip oluşunu ortaya koyan nass ise: "Oraya yol bulabilen insana, Allah için Kabe'yi haccetmesi gereklidir"[20] âyetidir. Durumun öyle olduğu bilinince (2/196) âyetinde haccın ya da umrenin vacip olup olmadığına dair bir delâlet bulunup bulun­madığı açıklık kazanmış olacaktır.
2. Örnek: "Rabbimiz! Eğer unutacak veya yanılacak olursak bizi sorgulama![21] âyetidir. Ebû Yusuftan bu âyetin şirk hakkında nazil olduğu rivayet edilmiştir. Şöyle ki: Onlar küfürden henüz yeni çıkmış idiler. Tevhidde bulunmak istiyorlar, fakat eski alışkanlıkla­rı sebebiyle yanılıp küfrü gerektirecek söz söylüyorlardı. Allah, zor kullanma (ikrah) karşısında kalan kimsenin küfür kelimesini söyle­mesini mazur gördüğü gibi onların bu hallerim de mazur gördü ve affetti. Ebû Yusuf şöyle demiştir: "Bu şirk hakkındadır; talâk, köle âz âdı, alış veriş üzerine yapılan yeminler hakkında değildir. Çünkü talâk ve köle âzâdı üzerine yapılan yeminler onların zamanlarında yoktu"
3. Örnek: "Yukarılarında (fevk) olan Rablerinden korkarlar[22]
"Gökte olanın sizi yerin dibine geçirmesinden güvende misiniz?[23] gibi âyetlerdir. Bu tür âyetler, onların mevcut telakkileri doğrultu­sunda inmiştir. Onlar her ne kadar bir ve hak olan Allah'ın ulûhiyetini kabul ediyorlarsa da ayrıca yeryüzünde bulunan tanrı­lar da edinmekteydiler. İşte âyetler yukarıda olmanın Allah'a tayin ve tahsisi doğrultusunda inmiş, böylece onların tanrıların yeryü­zünde olduğu şeklindeki telakkilerini reddetmiştir. Dolayısıyla bu gibi âyetlerde Allah'a bir cihet isbat etme gibi bir delâlet asla mev­cut değildir. Bu yüzdendir ki Allah Teâlâ: "Tavanları yukarıların­dan üzerlerine çöktü''[24] buyurmuştur.[25]Düşün ve diğer âyet ve hadişler için de aynı durumu göz Önünde bulundur.
4.  Örnek: "Şi'râ yıldızının Rabbi O'dur"[26] Bu gezegenin[27] diğerleri içerisinden aynca zikredilmesi, Arapların ona tapınmış ol­maları sebebiyledir. Bunlar Huzâa kabilesi idi ve bunu ilk kez Ebû Kebşe başlatmıştı. Araplar, bu yıldızdan başkasına tapmamışlar-dır.

Fasıl:
Nüzul sebeplerini bilmenin gerekliliği konusunda, bazen Sün­net de Kur'ân ile müştereklik gösterir. Zira pek çok hadis, sebepler üzerine vârid olmuştur. Dolayısıyla onların anlaşılabilmesi için mutlaka bunların yani vürûd sebeplerinin bilinmesi gerekir. Birkaç örnek: Hz. Peygamber, kurban etlerinin üç günden fazla tutulmasını yasaklamıştı. Daha sonraları Hz. Peygamber'e insanların kurbanlarından istifade ettikleri, kavurma yaptıkları, derisinden kırba edindikleri söylendi. Hz. Peygamber: "Bunun nesi var?" diye sordu. Onlar: "Kurban etlerinin üç günden fazla tutulmasını yasaklamıştın" dediklerinde: "Ben onu size sadece (Medine'ye sökün eden) yoksul insanların doyurulması için yasaklamıştım. Dolayısıyla, yiyin, tasadduk edin ve (kavurma yapıp) saklayın[28] buyurdu. Cemâate gelmeyenlerin evlerini başla­rına yıkma tehdidini içeren hadis[29]de böyledir. Çünkü "Öyle gör­düm ki, bizden hiçbir kimse cemaatten geri kalmazdı. Nifakları ma­lum olan münafıklar hariç" şeklindeki İbn Mesûd hadisi, bunun münafıklar hakkında olduğunu açıklamaktadır. "Ameller niyetlere göredir..[30] hadisifnin son tarafı) da böyledir ve bir sebebe müste­niden söylenmiştir. Şöyle ki: Müslümanların hicret etmeleri emro-lununca, emri yerine getirmek üzere hicret ettiler. İçlerinde Ümmü Kays adında kendisiyle evlenmek istediği bir kadın sebebiyle hicre­te katılan bir adanı da vardı. Bu sırf hicret emri sebebiyle yola çık­mamıştı. Maksadı kadınla evlenmekti. Daha sonraları bu adama "Ümmü Kays Muhaciri" adını vermişlerdir. Bu kabilden örnekler çoktur. [31]