11- FERÂİZ HESABI
Daha önce de beyan ettiğimiz gibi, mirasta mukadder sehim-(= belirli hisseler) şunlardır:
Bu üç sehim bir nevidir. 4-) Sumun (= 1/8 = Sekizde bir) 5-) Rubu' (= 1/4 = Dörtte bir) 6-) Nısıf (= 1/2 = yarı) .
Bu üç sehim de diğer bir nevidir.
Görüldüğü gibi, bu sehimler birer bayağı kesirdir, (kesr-i âdidir.) Terike ise, bir vâhid-i kıyâsı sayılıp bu kesirlerin ilk mahrecini (paydasını) teşkil eder.
Meselâ: Ölen bir şahsın vârisleri zevcesi ile kızından ve bir de ana-baba bir amcasından ibaret olsa; karısının hissesi sümün (= 1/8 == sekizde bir), kızının sehmi nısıf {= 1/2 = yarı), amcasının sehmi ise bâki'den (= geride kalandan) ibaret olmuş olur.
Bu hesap işlerini göstermek için, mes'ele diye yatay bir çizgi çizilir. Bu çizginin altına vârislerin isimleri (ölenle olan yakınlıkları); üstüne de, bunların herbirinin sehimleri yazılır. Bu çizginin yeni yazıya göre sağ tarafına da sehimlerin toplamını gösteren mahreç yazılır. Misâl:
2 3 6 1
sücîüş rubu' nısıf baki
l%___________________________________________eşele: 12
üm . . zevç bint ah lehümâ
(- anne) ' (= koca) (= kız) (= ana-baba bir
erkek kardeş)
(Burada görüldüğü gibi, bir kadın ölüyor ve geride mîrascı olarak annesini, kocasını, kızını ve bir de ana-baba bir erkek kardeşini bırakıyor. Mes'elenin aslı 12 den kurulup, herkes isminin üzerinde gösterilen sehmi alıyor.)
Yukarıda gösterdiğimiz gibi fürûzu mukaddere (- takdir edilmiş = belirlenmiş sehimler iki nevidir: 1-) 1/2, 1/4 ve 1/8 2-)
2/3, 1/3 ve 1/6.
Bazen, bu sehimlerden bir kaçı, bir mes'ele de içtima' eder; (= bir araya gelir.); bazan da bir araya gelmezler. Bu durumlara göre, meselelerin mahreçleri (paydaları) değişir:
Bir meselede, bu iki nevi sehimden herhangi biri tek başına bulunursa, bu meselenin mahreci, sehmin isminin gösterdiği sayıdır. Meselâ: Rub'un (= 1/4 in mahreci 4; sümün'ün (= 1/8 in) mahreci 8; sülüs'ün (= 1/3 ün) mahreci ise 3'tür. Nısfın (= 1/2 nin) mahreci ise 2'dir.
Fakat, bir meselede, aynı neviden iki veya Üç farz (= senim) bulunursa, bunlardan değer bakımından en az olan hissenin mahreci (= paydası), kendisinden büyük olan sehmin de mahreci olur.
Meselâ: Birinci neviden nısıf (= 1/2 = yan) ile rubu' (=1/4 = dörtte bir) ve sümün (= 1/8 = sekizde bir), bir meselede, bir araya geldiği zaman; sümün (= 1/8) hepsinden sayıca küçük ve az olduğundan, bu meselenin mahreci 8 (yani sümün'ün mahreci) olur. Keza, ikinci mes'eleden sülüsân ( = 2/3) ile südüs (=. 1/6) içtima' ederse; südüsün (= 1/6'ın) mahreci (= paydası) olan 6, sülüsün ( = 1/3 ün) de, sülüsânm (= 2/3'ün) de mahreci (= paydası) olur.
Misaller:
Bir meselede bu iki nevi farzlardan bir kaçı bir araya gelince, şu üç hâlden biri söz konusu olabilir:
Birinci hâl: Birinci neviden nısıf (= 1/2) ile ikinci neviden herhangi bir farz (= Sehim) bir araya gelmiş olabilir. Bu durumda meselenin mahreci 6 olur.
Misaller: .
3 4 2
nısıf sülüsân sülüs
M____________________________________________ eşele: 6
, zevç uhteyn lehümâ ultfeyn liüm
(= koca) (= ana-baba bir, (- ana bir iki
iki kız kardeş) kız kardeş)
3 4 2
2 1 avliyye
3 12
nısıf südüs baki
M----------------___:__________________________________ eşele: 6
bint v,üm ah lehümâ
(= kız) (= anne) (= ana-baba bir erkek kardeş)
İkinci hâl: Birinci neviden rubu' (=%/4) ile ikinci neviden herhangi bir sehim bir araya gelebilir. Bu durumda, bunların müşterek mahreçleri (= ortak paydaları) 12 olur.
Misaller:
'3 8 f I
rubu' sülüsân baki
M-----------------------:____________________:__________ eşele: 12
zevç bintân ah lehümâ
(= koca) (= iki kız) (= ana-baba bir erkek kardeş)
(4 + 4)
rubu'
4 sülüs
5 baki
M.
eşele: İ2
zevce (= karı) 3
rubu'
üm am lehümâ
(= anne) (= ana-baba bir amca)
sülüsân
2 südüs
M.
eşele: 12
zevce (= karı)
uhteyn lehümâ
(= ana-baba bir
iki kız kardeş)
(4 + 4)
uht liüm ,( = ana bir kız
kardeş)
13 avliyye
Üçüncü hâl: Birinci neviden sümün (= 1/8) ile ikinci neviden her hangi bir sehim bir araya gelebilir. Bu durumda mahreçleri O ortak paydaları) 24 olur.
Misaller:
3 16 5 .
sümün sülüsân baki
M
eşele: 24 24
Bir meselede belirli bir sehim ile sülüsü mâ yebka (= geride kalanın üçte biri) bir araya gelirse, belirli hissenin paydası yazılır; sonra, diğerlerin paydası sülüsün gösterdiği 3 adedi olur.
Misaller:
nısıf
zevç
(= Koca) 3
baki
eb (= baba) 2
sülüsü mâ yebkâ
um
(= anne) 1
eşele: 2 x3
1 rubu'
M.
zevce (= karı)
2 1
baki sülüsü mâ yebka
eşele: 4
eb (== baba)
um
(= anne)
Nısıf ( = 1/2 = yarı) diğerlerinin tamamına veya ba'zısına karışırsa, onun asıl meselesi altıdan gelir. Hızânetü'l-Müftin'de de böyledir.
Fariza (= sehimler) sahih olunca, eğer bütün sehimler fırkalara taksim olunursa; darbe (= çarpmaya) ihtayaç kalmaz.
Şayet kesir kalırsa, asıl meseleyi aded-i ruûsle çarpılır. Eğer av-lederse (= yükselirse) çıkarma yapılmaz. Mesele, ondan sahih olur.
Misâl:
Bir kimse ölür ve geride bir karı ile iki kardeş kalırsa, karı için dörtde bir sehim vardır. Geride üç sehim kalır. O da, iki kardeşe ka-lansız taksim edilemediği için, muvafakat bulunmadığından, aded-i rüûs olan iki ile asıl mesele olan dört çarpılır. Ve asıl mesele sekiz olur ve sahih olur.
i ' ; 3
rubu' baki
M _______- ______- - eşele: 4x2= 8
zevce ah lehüma ah lehümâ
(= karı) (= ana baba bir
2 erkek kardeş)
3 3
Eğer sehimleri, adedlerine muvafık geliyorsa; adedin vefkı mes'-ele ile çarpılır. Meselâ:
Bir kimse ölür ve geride karısı ile altı kardeşi kalırsa; karı için dörtte bir hisse vardır. Geride üç hisse kalır. Bu altıya müştekim olmadığından ve aralarında da üçte bir muvafat olduğundan, aded-i rüûsün vefkı olan iki ile asıl mes'ele olan dört çarpılır ve sekiz olur. böylece mes'ele tashih edilmiştir. Karısı için iki sehim, kardeşleri için de her birine birer sehim vardır.
Misâl:
1 3
rubu' baki
M___________________^____________' eşele: 4x2= 8
Zevce altı adet ah lehüma
(= altı adet ana-baba Bir erkek kardeş) (1 +■ ' 1 +- 1 + 1 + 1 + 1= )6
Başka bir durum: Bir adam ölür ve karısı ile altı kardeşi ve üç bacısı kalırsa; bu durumda karının hissesi dörtte bir olduğundan, geride üç kalır. Bu üç, onbeşe taksim edilemeyip, fakat aralarında muvafakat bi's-sülüs bulunduğundan, on beş üçe bölünür, beş kalır. Bu beş de dörtle çarpılır, yirmi olur. Ve mesele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 rubu'
3 baki
M.
zevce altı aded ah îehümâ (= kan) (= altı aded
ana-baba bir erkek
kardeş)
(2 + 2 + 2 + 2 5 + 2+ 2 =) 12
eşele: 4xi= 20
üç aded uht lehümâ (= üç aded ana-baba-bir
kız kardeş) .
(1 + 1 + 1 =)3
Şayet iki fırka arasında kesir kalırsa, her fırkanın sehimleri ve adedleri arasında muvafakat aranır. Ve iki aded de açıklanır. Şayet o iki aded mütemâsil (= eşit) olursa; onun birisi, asıl mes'ele ile darbedilir (çarpılır).
Eğer mütedahile iseler, fazla olan asıl mesele ile çarpılır; eğer mütevâfık iseler, onlardan birinin vefkı ile diğeri çarpılır. Çıkan da asıl mes'ele ile çarpılır. Şayet mütebâyin iseler, onlardan herbirini diğeri ile çarpılır. Sonra da mes'ele toplanır.
Bunun misâli: Bir adam Ölür; üç amcası ve üç de kızı kalırsa; kızlar için üçte iki hisse vardır. Kalan sehimler de amcalarındır. îki fırka arasında kesir var ve bunlar mütemâsildirler. İşte o zaman, adedleri birbiri ile çarpılır. Bu aded üçtür. Asıl mes'ele böylece dokuz olur ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 sülüs
2 baki
3 adet bint
(- kız) (1 + 1 + 1 = ) 3
üç adet am lehümâ (üç adet amca)
(2 + 2 + 2 -) 6
eşele: 3x3= 9
Başka bir durum: Bir adam ölür; geride ise beş nine, beş öz kız kardeş ve bir amca kalırsa mes'ele altıdandır; Senimlerle adedler arasında muvafakat yoktur. Fakat adetler mütemâsildirler. (= eşittirler.)Bu durumda,onun bîri (ki beştir) ana mesele olan altı ile çarpılır; otuz olur ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 4 1
südüs sülüsan baki
M________________________________________ eşele: 6x5= 30
5 adet nine 5 adet kız kardeş I amca
(1 + 1 + 1 (4 + 4 + 4+ 5
+ 1 + 1 =) 5 4 + 4 = ) 20
Başka bir durum: Bir adam ölür, geride bir ninesi; altı tane öz kız kardeşi; dokuz adet ana bir kız kardeşi kalırsa; mes'ele, altıdan yediye avleyler. Nineye bir senim verilir; ana bir kız kadeşlere iki.hisse verilir; dört hisse de ana baba bir kız kardeşlerine verilir. Aralarında nısıf ile muvafakat vardır. O, üçe rücû eder. Bu üç de dokuza dâhildir ve dokuz, asıl mes'ele ile çarpılır. O da, yedi idi. Netice: 7 x 9 = 63 eder. Ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
M
Başka bir şekil: Bir adam ölür ve geride bir kız, altı nine, dört oğul kızı, bir amca oğlu bırakırsa; mes'ele altıdan gelir. Sehimler ve adedler arasında muvafakat yoktur; fakat adedi rüûs altı ve dörttür; nısıf ile muvafıktır. Bu durumda, bu rakamlardan birinin yansı ile diğeri çarpılır; on iki olsun, sonra on iki asıl mes'ele ile çarpılır yetmiş iki olur. Ve böylece mes'ele tashih edilmiş bulunur.
Misâl:
3 1 1 1
nısıf südüs südüs baki
İ7_________________:____________________eşele: 6x12= 72
Bint cedde bintü'1-ibn ibnü'1-âm
(= kız) (altı adet) (4 adet)
36 (= büyük anne) ( = oğulun kızı)
(2 + 2 + 2 + 2 (3 + 3 + 3 + 3 = ) 12 + 2 + 2 = )12
Başka bir şekil: Bir adam ölür ve geride karısı ite on altı adet ana bir bacısı ve yirmi beş amcası kalırsa; işte bu durumda dörtte biri karısına üçte biri ana bir bacılarına, kalanı da amcalarmadır. Meselenin aslı on ikidir. Bacıların sehimleri ile adetleri arasında muvafakat birrubû (=1/4 ile muvafakat) vardır;dörde dönüşür. Amcalar ile sehimleri arasında beş ile muvafakat vardır; onun da beşte biri beştir, bu adedler arasında muvafakat yoktur, iki aded bir biri ile çarpılır. Birisi dört, diğeri ise beşdir ve netice yirmi olur. Sonra da asıl mesele olan on iki ile bu yirmi çarpılır ve iki yüz kırk eder; Mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
3 4 5
rubu' sülüs baki
M____________;________________________eşele: 12x20= 240
zevce 16 adet uht liüm 25 adet am lehüma 60 (5x16 = ) 80 (4x25 = )100
Bu durumda karısına, 240 hissesinin 1/4 ü olan 60 hisse; ana-bir kız kardeşlerine 1/3 olan 80 hisse, (ki her birine beşer hisse); kanlan yüz hissede (her birine dörder hisse olmak üzere) yirmi beş amcaya düşer.
Şayet üç veya daha çok fırkalara karşı kesir kalacak olursa, önce sehimler ile aded-i rüus arasında müşareket aranır. Sonra, İki fırka arasında müdâhale, mümâsele, mürâfaka, mübâyene var mı? diye aranıp ona göre hareket edilir. Ferâizde, dört fırkadan fazla mü-bâyenet tasavvur olunmaz.
Darbdan (= çarpımdan) Hasıl olan fırkalarla, sehimler arasında olana sehmin cüz'ü denilir. Bu, asıl mes'eîe ile çarpılır.
Misâl: Bir adam ölür de dört karısını, üç ninesini, on iki amca-sınr terkeylese meselenin aslı on ikidir; karılarına, dörtde birden üç hisse: ninelerine altıda birden, iki hisse; amcalarına da geride kalan yedi hisse verilir. Adetler ve sehimler arasında bir muvafakat yoktur; fakat, adetler mütedâhiledirler. Bunlardan fazla (- büyük) olanı, asıl mesele olan on iki ile çarpılır. Ve yüz kırk dört eder ve mes'ele tashih edilmiş olur.
Kanların hissesi olan üç, on ikiyle çarpılınca otuz altı yapar ve dört kadından herbirine dokuzar hisse isabet eder.
Ninelerin iki sehmi on iki ile çarpılınca yirmi dört eder ve üç nineden her birine sekizer hisse düşer.
Amcaların hissesi olan yedi hisse de on iki ile çarpılınca seksen dört hisse eder ve her amcaya yedişer hisse isabet eder.
Misâl: 3 2 7
rubu südüs baki
M _________________________________________eşele: 12
4 adet zevce 3 adet cedde İ2 adet amca x 12
(9 + 9 + 9 (8 + 8 + 8 = )24 (7 x 12 = ) 84 + 9 = )36 .
Başka bir örnek: Ölen adamın altı ninesi, dokuz kızı, onbeş amcası kalırsa; meselenin aslı altıdır. Ninelere bir sehim taksim olmayacağından, kızların dört hissesi içinde muvafakat yoktur. Keza, amcalar için, bir sehim vardır ve böylece adetleri arasında muvafakat vardır. Bu durumda ninelerin üçte biri olan iki ile, kızların adedi olan dokuz çarpılır. Netice onsekiz olur. Sonra da sülüsün vefkı olan altı ile amcaların adedi olan onbeş çarpılır ve netice doksan olur. Sonra da o doksanı asıl mesele olan altı ile çarpınca mes'ele tashih edilmiş olur.
Misâl:
1 . ■ ' 4 ' I
südüs sülüsân baki
M---------------_____________________________________eşele: 6
6 adet nine 9 adet kız 15 adet amca x 90
(15 x 6 = ) 90 (40 x 9 = ) 360 (6 x 15 = ) 90 540
Görüldüğü gibi, ninelere (î/6 =) 540 hisseden 90 hisse olmak üzere, her birine 15'er hisse; kızlara (4/6 =) 360/540 olmak üzere, herbirine 40'ar hisse; amcalara da 540'da doksan hisse olmak üzere, her birine 6'şar hisse düşmektedir.
Bir adam ölür ve iki karısı, on ninesi, 40 adet ana bir bacısı, 20 adet amcası kalırsa; bu mes'elenin aslı da, 12'den gelir. İki karısına dörtte bir hisse düşer. Bu üçtür ve bu ikiye kalansız olarak bölünmez. Aralarında muvafakat da yoktur. Nineleri için olan, altıda iki hisse de, ninelerinin sayısına taksim edilemez; fakat aralarında muvafakat bi'n-msıf olduğundan, yarıya rücû eder ve 5 olur. Bacıları için olan üçte bir, dört eder; o da kırk adet olan bacılarına taksim olmaz. Aralarında dörtte bir ile muvafakat vardır. O da on eder. Amcaları için geride kalan vardır. O da üç hissedir taksime elverişli olmuyor; muvafakat da yoktur. Beş ile on yirmiye dâhil oluyorlar. Bu durumda, bu yirmi adedi, asıl mesele olan on iki ile çarpılır. 240 eder. Ve mes'ele, bundan tashih edilmiş olur
2 adet kan nine (10 adet) 40 adet ana 20 adet amca x 20 (30 + 30 =) 60 (4 x 10-) 40 bir kız kardeş (3 x 20-) 60
(2 x 40 = ) 80
Görüldüğü gibi, karılar 30'ardan 60; nineler 4'erden 40; kız kardeşler, 2'şerden 80; amcalar ise 3'erden 60 hisse alıyorlar ki yekûnu 240 hisse ediyor.
Başka bir şekil: Ölen bir adamın dört karısı 15 ninesi, 18 kızı, 6 amcası kalırsa; mes'elenin aslı 24 olur. Sekizde bir olan 3 hisse, karılarına, aralarında kalansız taksim edilemez ve muvafakat yoktur. Nineler için altıda bir olan 4 hisse vardır. Keza, kızları için üçte iki olan 16 hisse vardır. Aralarında yarı (= nısıf) ile muvafakat vardır; On sekizin yarısı 9 eder. Geride kalan da amcalarımndır ki, bu da bir hissedir. Şu durumda 4, 15, 9, 6, bunlardan dokuz ile altı arasında üçte birle muvafakat vardır; Artık, onlardan birinin üçte biri, diğeri ile çarpılır ve on sekiz olur. Bununla on beş sayısı arasında, üçte birle muvafakat meydana gelir. Onlardan üçte biri, diğer sayıyla çarpılır. O takdirde 90 olur. Ve dörtte bire yarıda muvafakat eder. O takdirde, iki ile 90 çarpılır ve 180 eder. O da asıl mes'ele olan 24 ile çarpılır tamam} (tashihi mesele) 4320 olur.
Misâl:
3 4 16 1 sümün südüs sülüsan baki Uf______________________________________________ eşele: 24
4 karı 15 nine 18 kız 6 amca x 180 4320
Bu duruma göre,
Asıl meselenin 3/24 i olan 540 hisse, dört karıya (Herbirine 135 sehim olmak üzere); 4/24 sı olan 720 hisse ninelere, (Her birine 48 sehim olmak üzere); 16/24 ü olan 2880 hisse (Her birine 160 hisse olmak üzere) Kızlara; 1/24 sı da (Her birine 30'ar sehim olmak üzere) 180 hisse de amcalarına verilir. Ki toplam 4320 eder.
Başka bir şekil: Ölen adamın iki karısı; on adet kızı; altı adet ninesi, yedi adet de amcası kalırsa; mesele 24 den gelir. îki karasına sekiz de birden 3 hisse; burda aded-i rüûsa taksim ve muvafakat yoktur.
Kızları için üçte iki olan 16 hisse vardır. Burda aded-i rüûsla muvafakat bi'n-nısıf ( = 1/2 ile muvafakat) vardır. Aded-i rüûs beşe dönüşür.
Nineler için (altadı bir olan dört hisse vardır. Burada da muvafakat bi'n-nısıf olduğundan, aded-i rüûs üçe dönüşür.
Amcalar için bir sehim vardır. Şu durumda karılardan 2: kızlardan 5; ninelerden 3; amcalardan 7 arasında mübâyenet vardır.
Bu durumda 2, 5 le çarpılır (2 x 5 = 10) O da üçle çarpılır (10 x 3 = 30) olur. O da 7 ile çarpılır (30 x 7 = 210) olur. Bu 210 da asıl mes'ele ile çarpılır (210 x 24 =) 5040) olur. el-İhtiyar Şerhu'l-Muhtâr'da da böyledir.
Misâl:
3 sümün 16
sülüsân
4 südüs 1
baki
2 karı 10 kız 6 nine 7 amca
(2 x 315 =) (10 x 336 =) (6 x 140 =) (7 x 30-) 630 3360 840 210
eşele: 24 x 210 5040
Buna göre,
Kanlar (315'şerden) 630 hisse; kızlar (336'şardan) 3360 hisse; nineler (140'ardan) 840 hisse; amcalar ise (30'ardan) 210 hisse alırlar ki bunların toplamı 5040 eder.
Başka bir şekil: Ölen şahsın 5 adet baba bir kız kardeşi; 3 adet ana bir kız kardeşi; 7 adet ninesi; 4 adet de karısı kalsa; mes'elenin aslı 12 den olur ve 17 ye avleyler. Baba bir kız kardeşlerine üçte iki olan 8 hisse verilir. Bu sekiz hisse beş bacıya taksim edilemez; aralarında muvafakat da yoktur.
Ana bir kız kardeşlerine üçte bir hisse vardır ki bu 4 eder. O da taksim kabul eylemez aralarında muvafakat da yoktur.
Nineler için altıda bir hisse vardır ki 2 eder. Onlarda taksim edilmez; muvafakat da yoktur.
Kanları için dörtte bir hisse vardır ki 3 eder; onlarda taksim edilmezler ve muvafakat da yoktur. İşte bu beş sayı arasında muvafakat olmadığından, bunlar birbiri ile çarpılır. (5x3= 15) olur. Bunun dörde muvafakati olmadığından, dörtle de çarpılır. (15 x 4 = 60) olur. Bunun da yediye muvafakati olmadığından, bir biri ile çarpılır. (60 x 7 = 420) olur. bu da asıl mes'ele olan 17 ile çarpılır. (420 x 17 = ) 7140) olur. Ve asıl mes'ele bundan tashih edilmiş bulunur.
Misâl:
8 4 2 3
sülüsan sülüs südüs rubu'
M_____________________________________________eşele: 12
5 uht lieb 3 uht liüm 7 cedde 4 zevce
(= 5 adet (= 3 adet (=7 adet (= 4 karı) avIıwe: 17
baba bir ana bir büyük anne) (4 x 315 =) x420
kız kardeş) ^z kardeş) O x 120 = ) 1260 7140
(5x672=) (3x560 = ) 84°
3360 168°
Buna göre,
Baba bir kız kardeşler (672 serden) 3360; anne bir kız kardeşler (560'şardan) 1680; büyük anneler (120'serden 840; karılar (315'şerden) 1260 hisse alırlar ki bunların toplamı da 7140 eder. [80]
Bu üç sehim bir nevidir. 4-) Sumun (= 1/8 = Sekizde bir) 5-) Rubu' (= 1/4 = Dörtte bir) 6-) Nısıf (= 1/2 = yarı) .
Bu üç sehim de diğer bir nevidir.
Görüldüğü gibi, bu sehimler birer bayağı kesirdir, (kesr-i âdidir.) Terike ise, bir vâhid-i kıyâsı sayılıp bu kesirlerin ilk mahrecini (paydasını) teşkil eder.
Meselâ: Ölen bir şahsın vârisleri zevcesi ile kızından ve bir de ana-baba bir amcasından ibaret olsa; karısının hissesi sümün (= 1/8 == sekizde bir), kızının sehmi nısıf {= 1/2 = yarı), amcasının sehmi ise bâki'den (= geride kalandan) ibaret olmuş olur.
Bu hesap işlerini göstermek için, mes'ele diye yatay bir çizgi çizilir. Bu çizginin altına vârislerin isimleri (ölenle olan yakınlıkları); üstüne de, bunların herbirinin sehimleri yazılır. Bu çizginin yeni yazıya göre sağ tarafına da sehimlerin toplamını gösteren mahreç yazılır. Misâl:
2 3 6 1
sücîüş rubu' nısıf baki
l%___________________________________________eşele: 12
üm . . zevç bint ah lehümâ
(- anne) ' (= koca) (= kız) (= ana-baba bir
erkek kardeş)
(Burada görüldüğü gibi, bir kadın ölüyor ve geride mîrascı olarak annesini, kocasını, kızını ve bir de ana-baba bir erkek kardeşini bırakıyor. Mes'elenin aslı 12 den kurulup, herkes isminin üzerinde gösterilen sehmi alıyor.)
Yukarıda gösterdiğimiz gibi fürûzu mukaddere (- takdir edilmiş = belirlenmiş sehimler iki nevidir: 1-) 1/2, 1/4 ve 1/8 2-)
2/3, 1/3 ve 1/6.
Bazen, bu sehimlerden bir kaçı, bir mes'ele de içtima' eder; (= bir araya gelir.); bazan da bir araya gelmezler. Bu durumlara göre, meselelerin mahreçleri (paydaları) değişir:
Bir meselede, bu iki nevi sehimden herhangi biri tek başına bulunursa, bu meselenin mahreci, sehmin isminin gösterdiği sayıdır. Meselâ: Rub'un (= 1/4 in mahreci 4; sümün'ün (= 1/8 in) mahreci 8; sülüs'ün (= 1/3 ün) mahreci ise 3'tür. Nısfın (= 1/2 nin) mahreci ise 2'dir.
Fakat, bir meselede, aynı neviden iki veya Üç farz (= senim) bulunursa, bunlardan değer bakımından en az olan hissenin mahreci (= paydası), kendisinden büyük olan sehmin de mahreci olur.
Meselâ: Birinci neviden nısıf (= 1/2 = yan) ile rubu' (=1/4 = dörtte bir) ve sümün (= 1/8 = sekizde bir), bir meselede, bir araya geldiği zaman; sümün (= 1/8) hepsinden sayıca küçük ve az olduğundan, bu meselenin mahreci 8 (yani sümün'ün mahreci) olur. Keza, ikinci mes'eleden sülüsân ( = 2/3) ile südüs (=. 1/6) içtima' ederse; südüsün (= 1/6'ın) mahreci (= paydası) olan 6, sülüsün ( = 1/3 ün) de, sülüsânm (= 2/3'ün) de mahreci (= paydası) olur.
Misaller:
| 1 rubu' | 2 msıf | 1 baki | eşele: 4 |
| zevç (= koca) | bint (= kız) | ah lehüma (= ana-baba bir erkek kardeş) | |
| 1 südüs | 4 -sülüsân | eşele: 6 | |
| üm (= anne) | binteyn (= iki kız) | ■ | Reddiye: 5 |
Bir meselede bu iki nevi farzlardan bir kaçı bir araya gelince, şu üç hâlden biri söz konusu olabilir:
Birinci hâl: Birinci neviden nısıf (= 1/2) ile ikinci neviden herhangi bir farz (= Sehim) bir araya gelmiş olabilir. Bu durumda meselenin mahreci 6 olur.
Misaller: .
3 4 2
nısıf sülüsân sülüs
M____________________________________________ eşele: 6
, zevç uhteyn lehümâ ultfeyn liüm
(= koca) (= ana-baba bir, (- ana bir iki
iki kız kardeş) kız kardeş)
3 4 2
2 1 avliyye
3 12
nısıf südüs baki
M----------------___:__________________________________ eşele: 6
bint v,üm ah lehümâ
(= kız) (= anne) (= ana-baba bir erkek kardeş)
İkinci hâl: Birinci neviden rubu' (=%/4) ile ikinci neviden herhangi bir sehim bir araya gelebilir. Bu durumda, bunların müşterek mahreçleri (= ortak paydaları) 12 olur.
Misaller:
'3 8 f I
rubu' sülüsân baki
M-----------------------:____________________:__________ eşele: 12
zevç bintân ah lehümâ
(= koca) (= iki kız) (= ana-baba bir erkek kardeş)
(4 + 4)
rubu'
4 sülüs
5 baki
M.
eşele: İ2
zevce (= karı) 3
rubu'
üm am lehümâ
(= anne) (= ana-baba bir amca)
sülüsân
2 südüs
M.
eşele: 12
zevce (= karı)
uhteyn lehümâ
(= ana-baba bir
iki kız kardeş)
(4 + 4)
uht liüm ,( = ana bir kız
kardeş)
13 avliyye
Üçüncü hâl: Birinci neviden sümün (= 1/8) ile ikinci neviden her hangi bir sehim bir araya gelebilir. Bu durumda mahreçleri O ortak paydaları) 24 olur.
Misaller:
3 16 5 .
sümün sülüsân baki
M
| zevce | bintân | am lehümâ | |
| (= karı) | ( | [~ iki kız) | (ana-baba bir |
| (8 + 8) | amca) | ||
| 3 | 16 | 4 | 1 |
| sümün | sülüsân | südüs | baki |
| M | es | ||
| zevce | bintân | üm | am lehümâ |
| (= karı) | (- iki kız) | (= anne) | (= ana-baba bir |
| (8 + 8) | erkek kardeş) | ||
| Matayt'te de | böyledir. |
eşele: 24 24
Bir meselede belirli bir sehim ile sülüsü mâ yebka (= geride kalanın üçte biri) bir araya gelirse, belirli hissenin paydası yazılır; sonra, diğerlerin paydası sülüsün gösterdiği 3 adedi olur.
Misaller:
nısıf
zevç
(= Koca) 3
baki
eb (= baba) 2
sülüsü mâ yebkâ
um
(= anne) 1
eşele: 2 x3
1 rubu'
M.
zevce (= karı)
2 1
baki sülüsü mâ yebka
eşele: 4
eb (== baba)
um
(= anne)
Nısıf ( = 1/2 = yarı) diğerlerinin tamamına veya ba'zısına karışırsa, onun asıl meselesi altıdan gelir. Hızânetü'l-Müftin'de de böyledir.
Fariza (= sehimler) sahih olunca, eğer bütün sehimler fırkalara taksim olunursa; darbe (= çarpmaya) ihtayaç kalmaz.
Şayet kesir kalırsa, asıl meseleyi aded-i ruûsle çarpılır. Eğer av-lederse (= yükselirse) çıkarma yapılmaz. Mesele, ondan sahih olur.
Misâl:
Bir kimse ölür ve geride bir karı ile iki kardeş kalırsa, karı için dörtde bir sehim vardır. Geride üç sehim kalır. O da, iki kardeşe ka-lansız taksim edilemediği için, muvafakat bulunmadığından, aded-i rüûs olan iki ile asıl mesele olan dört çarpılır. Ve asıl mesele sekiz olur ve sahih olur.
i ' ; 3
rubu' baki
M _______- ______- - eşele: 4x2= 8
zevce ah lehüma ah lehümâ
(= karı) (= ana baba bir
2 erkek kardeş)
3 3
Eğer sehimleri, adedlerine muvafık geliyorsa; adedin vefkı mes'-ele ile çarpılır. Meselâ:
Bir kimse ölür ve geride karısı ile altı kardeşi kalırsa; karı için dörtte bir hisse vardır. Geride üç hisse kalır. Bu altıya müştekim olmadığından ve aralarında da üçte bir muvafat olduğundan, aded-i rüûsün vefkı olan iki ile asıl mes'ele olan dört çarpılır ve sekiz olur. böylece mes'ele tashih edilmiştir. Karısı için iki sehim, kardeşleri için de her birine birer sehim vardır.
Misâl:
1 3
rubu' baki
M___________________^____________' eşele: 4x2= 8
Zevce altı adet ah lehüma
(= altı adet ana-baba Bir erkek kardeş) (1 +■ ' 1 +- 1 + 1 + 1 + 1= )6
Başka bir durum: Bir adam ölür ve karısı ile altı kardeşi ve üç bacısı kalırsa; bu durumda karının hissesi dörtte bir olduğundan, geride üç kalır. Bu üç, onbeşe taksim edilemeyip, fakat aralarında muvafakat bi's-sülüs bulunduğundan, on beş üçe bölünür, beş kalır. Bu beş de dörtle çarpılır, yirmi olur. Ve mesele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 rubu'
3 baki
M.
zevce altı aded ah îehümâ (= kan) (= altı aded
ana-baba bir erkek
kardeş)
(2 + 2 + 2 + 2 5 + 2+ 2 =) 12
eşele: 4xi= 20
üç aded uht lehümâ (= üç aded ana-baba-bir
kız kardeş) .
(1 + 1 + 1 =)3
Şayet iki fırka arasında kesir kalırsa, her fırkanın sehimleri ve adedleri arasında muvafakat aranır. Ve iki aded de açıklanır. Şayet o iki aded mütemâsil (= eşit) olursa; onun birisi, asıl mes'ele ile darbedilir (çarpılır).
Eğer mütedahile iseler, fazla olan asıl mesele ile çarpılır; eğer mütevâfık iseler, onlardan birinin vefkı ile diğeri çarpılır. Çıkan da asıl mes'ele ile çarpılır. Şayet mütebâyin iseler, onlardan herbirini diğeri ile çarpılır. Sonra da mes'ele toplanır.
Bunun misâli: Bir adam Ölür; üç amcası ve üç de kızı kalırsa; kızlar için üçte iki hisse vardır. Kalan sehimler de amcalarındır. îki fırka arasında kesir var ve bunlar mütemâsildirler. İşte o zaman, adedleri birbiri ile çarpılır. Bu aded üçtür. Asıl mes'ele böylece dokuz olur ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 sülüs
2 baki
3 adet bint
(- kız) (1 + 1 + 1 = ) 3
üç adet am lehümâ (üç adet amca)
(2 + 2 + 2 -) 6
eşele: 3x3= 9
Başka bir durum: Bir adam ölür; geride ise beş nine, beş öz kız kardeş ve bir amca kalırsa mes'ele altıdandır; Senimlerle adedler arasında muvafakat yoktur. Fakat adetler mütemâsildirler. (= eşittirler.)Bu durumda,onun bîri (ki beştir) ana mesele olan altı ile çarpılır; otuz olur ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
1 4 1
südüs sülüsan baki
M________________________________________ eşele: 6x5= 30
5 adet nine 5 adet kız kardeş I amca
(1 + 1 + 1 (4 + 4 + 4+ 5
+ 1 + 1 =) 5 4 + 4 = ) 20
Başka bir durum: Bir adam ölür, geride bir ninesi; altı tane öz kız kardeşi; dokuz adet ana bir kız kardeşi kalırsa; mes'ele, altıdan yediye avleyler. Nineye bir senim verilir; ana bir kız kadeşlere iki.hisse verilir; dört hisse de ana baba bir kız kardeşlerine verilir. Aralarında nısıf ile muvafakat vardır. O, üçe rücû eder. Bu üç de dokuza dâhildir ve dokuz, asıl mes'ele ile çarpılır. O da, yedi idi. Netice: 7 x 9 = 63 eder. Ve mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
M
| 1 | 4 | 2 | |
| südüs | sülüs ân | sülüs: | |
| esele:6 | |||
| büyük anne | 6 adet ana-baba | 9 adet ana bir | |
| 9 | bir kız kardeş | kız kardeş | avl7 |
| (6 + 6 + 6 + 6 | (2 + 2 + | x 9 | |
| + 6 + 6 =) 36 | 2 + 2 + | 63 | |
| 2 + 2 + | |||
| 2 + 2 + ; | >=O 18 |
Başka bir şekil: Bir adam ölür ve geride bir kız, altı nine, dört oğul kızı, bir amca oğlu bırakırsa; mes'ele altıdan gelir. Sehimler ve adedler arasında muvafakat yoktur; fakat adedi rüûs altı ve dörttür; nısıf ile muvafıktır. Bu durumda, bu rakamlardan birinin yansı ile diğeri çarpılır; on iki olsun, sonra on iki asıl mes'ele ile çarpılır yetmiş iki olur. Ve böylece mes'ele tashih edilmiş bulunur.
Misâl:
3 1 1 1
nısıf südüs südüs baki
İ7_________________:____________________eşele: 6x12= 72
Bint cedde bintü'1-ibn ibnü'1-âm
(= kız) (altı adet) (4 adet)
36 (= büyük anne) ( = oğulun kızı)
(2 + 2 + 2 + 2 (3 + 3 + 3 + 3 = ) 12 + 2 + 2 = )12
Başka bir şekil: Bir adam ölür ve geride karısı ite on altı adet ana bir bacısı ve yirmi beş amcası kalırsa; işte bu durumda dörtte biri karısına üçte biri ana bir bacılarına, kalanı da amcalarmadır. Meselenin aslı on ikidir. Bacıların sehimleri ile adetleri arasında muvafakat birrubû (=1/4 ile muvafakat) vardır;dörde dönüşür. Amcalar ile sehimleri arasında beş ile muvafakat vardır; onun da beşte biri beştir, bu adedler arasında muvafakat yoktur, iki aded bir biri ile çarpılır. Birisi dört, diğeri ise beşdir ve netice yirmi olur. Sonra da asıl mesele olan on iki ile bu yirmi çarpılır ve iki yüz kırk eder; Mes'ele tashih edilmiştir.
Misâl:
3 4 5
rubu' sülüs baki
M____________;________________________eşele: 12x20= 240
zevce 16 adet uht liüm 25 adet am lehüma 60 (5x16 = ) 80 (4x25 = )100
Bu durumda karısına, 240 hissesinin 1/4 ü olan 60 hisse; ana-bir kız kardeşlerine 1/3 olan 80 hisse, (ki her birine beşer hisse); kanlan yüz hissede (her birine dörder hisse olmak üzere) yirmi beş amcaya düşer.
Şayet üç veya daha çok fırkalara karşı kesir kalacak olursa, önce sehimler ile aded-i rüus arasında müşareket aranır. Sonra, İki fırka arasında müdâhale, mümâsele, mürâfaka, mübâyene var mı? diye aranıp ona göre hareket edilir. Ferâizde, dört fırkadan fazla mü-bâyenet tasavvur olunmaz.
Darbdan (= çarpımdan) Hasıl olan fırkalarla, sehimler arasında olana sehmin cüz'ü denilir. Bu, asıl mes'eîe ile çarpılır.
Misâl: Bir adam ölür de dört karısını, üç ninesini, on iki amca-sınr terkeylese meselenin aslı on ikidir; karılarına, dörtde birden üç hisse: ninelerine altıda birden, iki hisse; amcalarına da geride kalan yedi hisse verilir. Adetler ve sehimler arasında bir muvafakat yoktur; fakat, adetler mütedâhiledirler. Bunlardan fazla (- büyük) olanı, asıl mesele olan on iki ile çarpılır. Ve yüz kırk dört eder ve mes'ele tashih edilmiş olur.
Kanların hissesi olan üç, on ikiyle çarpılınca otuz altı yapar ve dört kadından herbirine dokuzar hisse isabet eder.
Ninelerin iki sehmi on iki ile çarpılınca yirmi dört eder ve üç nineden her birine sekizer hisse düşer.
Amcaların hissesi olan yedi hisse de on iki ile çarpılınca seksen dört hisse eder ve her amcaya yedişer hisse isabet eder.
Misâl: 3 2 7
rubu südüs baki
M _________________________________________eşele: 12
4 adet zevce 3 adet cedde İ2 adet amca x 12
(9 + 9 + 9 (8 + 8 + 8 = )24 (7 x 12 = ) 84 + 9 = )36 .
Başka bir örnek: Ölen adamın altı ninesi, dokuz kızı, onbeş amcası kalırsa; meselenin aslı altıdır. Ninelere bir sehim taksim olmayacağından, kızların dört hissesi içinde muvafakat yoktur. Keza, amcalar için, bir sehim vardır ve böylece adetleri arasında muvafakat vardır. Bu durumda ninelerin üçte biri olan iki ile, kızların adedi olan dokuz çarpılır. Netice onsekiz olur. Sonra da sülüsün vefkı olan altı ile amcaların adedi olan onbeş çarpılır ve netice doksan olur. Sonra da o doksanı asıl mesele olan altı ile çarpınca mes'ele tashih edilmiş olur.
Misâl:
1 . ■ ' 4 ' I
südüs sülüsân baki
M---------------_____________________________________eşele: 6
6 adet nine 9 adet kız 15 adet amca x 90
(15 x 6 = ) 90 (40 x 9 = ) 360 (6 x 15 = ) 90 540
Görüldüğü gibi, ninelere (î/6 =) 540 hisseden 90 hisse olmak üzere, her birine 15'er hisse; kızlara (4/6 =) 360/540 olmak üzere, herbirine 40'ar hisse; amcalara da 540'da doksan hisse olmak üzere, her birine 6'şar hisse düşmektedir.
Bir adam ölür ve iki karısı, on ninesi, 40 adet ana bir bacısı, 20 adet amcası kalırsa; bu mes'elenin aslı da, 12'den gelir. İki karısına dörtte bir hisse düşer. Bu üçtür ve bu ikiye kalansız olarak bölünmez. Aralarında muvafakat da yoktur. Nineleri için olan, altıda iki hisse de, ninelerinin sayısına taksim edilemez; fakat aralarında muvafakat bi'n-msıf olduğundan, yarıya rücû eder ve 5 olur. Bacıları için olan üçte bir, dört eder; o da kırk adet olan bacılarına taksim olmaz. Aralarında dörtte bir ile muvafakat vardır. O da on eder. Amcaları için geride kalan vardır. O da üç hissedir taksime elverişli olmuyor; muvafakat da yoktur. Beş ile on yirmiye dâhil oluyorlar. Bu durumda, bu yirmi adedi, asıl mesele olan on iki ile çarpılır. 240 eder. Ve mes'ele, bundan tashih edilmiş olur
| Misâl: | |||
| 3 | 2 | 4 | 3 |
| rubu' | sümün | sülüs | baki |
| r | e.sele- V |
2 adet kan nine (10 adet) 40 adet ana 20 adet amca x 20 (30 + 30 =) 60 (4 x 10-) 40 bir kız kardeş (3 x 20-) 60
(2 x 40 = ) 80
Görüldüğü gibi, karılar 30'ardan 60; nineler 4'erden 40; kız kardeşler, 2'şerden 80; amcalar ise 3'erden 60 hisse alıyorlar ki yekûnu 240 hisse ediyor.
Başka bir şekil: Ölen bir adamın dört karısı 15 ninesi, 18 kızı, 6 amcası kalırsa; mes'elenin aslı 24 olur. Sekizde bir olan 3 hisse, karılarına, aralarında kalansız taksim edilemez ve muvafakat yoktur. Nineler için altıda bir olan 4 hisse vardır. Keza, kızları için üçte iki olan 16 hisse vardır. Aralarında yarı (= nısıf) ile muvafakat vardır; On sekizin yarısı 9 eder. Geride kalan da amcalarımndır ki, bu da bir hissedir. Şu durumda 4, 15, 9, 6, bunlardan dokuz ile altı arasında üçte birle muvafakat vardır; Artık, onlardan birinin üçte biri, diğeri ile çarpılır ve on sekiz olur. Bununla on beş sayısı arasında, üçte birle muvafakat meydana gelir. Onlardan üçte biri, diğer sayıyla çarpılır. O takdirde 90 olur. Ve dörtte bire yarıda muvafakat eder. O takdirde, iki ile 90 çarpılır ve 180 eder. O da asıl mes'ele olan 24 ile çarpılır tamam} (tashihi mesele) 4320 olur.
Misâl:
3 4 16 1 sümün südüs sülüsan baki Uf______________________________________________ eşele: 24
4 karı 15 nine 18 kız 6 amca x 180 4320
Bu duruma göre,
Asıl meselenin 3/24 i olan 540 hisse, dört karıya (Herbirine 135 sehim olmak üzere); 4/24 sı olan 720 hisse ninelere, (Her birine 48 sehim olmak üzere); 16/24 ü olan 2880 hisse (Her birine 160 hisse olmak üzere) Kızlara; 1/24 sı da (Her birine 30'ar sehim olmak üzere) 180 hisse de amcalarına verilir. Ki toplam 4320 eder.
Başka bir şekil: Ölen adamın iki karısı; on adet kızı; altı adet ninesi, yedi adet de amcası kalırsa; mesele 24 den gelir. îki karasına sekiz de birden 3 hisse; burda aded-i rüûsa taksim ve muvafakat yoktur.
Kızları için üçte iki olan 16 hisse vardır. Burda aded-i rüûsla muvafakat bi'n-nısıf ( = 1/2 ile muvafakat) vardır. Aded-i rüûs beşe dönüşür.
Nineler için (altadı bir olan dört hisse vardır. Burada da muvafakat bi'n-nısıf olduğundan, aded-i rüûs üçe dönüşür.
Amcalar için bir sehim vardır. Şu durumda karılardan 2: kızlardan 5; ninelerden 3; amcalardan 7 arasında mübâyenet vardır.
Bu durumda 2, 5 le çarpılır (2 x 5 = 10) O da üçle çarpılır (10 x 3 = 30) olur. O da 7 ile çarpılır (30 x 7 = 210) olur. Bu 210 da asıl mes'ele ile çarpılır (210 x 24 =) 5040) olur. el-İhtiyar Şerhu'l-Muhtâr'da da böyledir.
Misâl:
3 sümün 16
sülüsân
4 südüs 1
baki
2 karı 10 kız 6 nine 7 amca
(2 x 315 =) (10 x 336 =) (6 x 140 =) (7 x 30-) 630 3360 840 210
eşele: 24 x 210 5040
Buna göre,
Kanlar (315'şerden) 630 hisse; kızlar (336'şardan) 3360 hisse; nineler (140'ardan) 840 hisse; amcalar ise (30'ardan) 210 hisse alırlar ki bunların toplamı 5040 eder.
Başka bir şekil: Ölen şahsın 5 adet baba bir kız kardeşi; 3 adet ana bir kız kardeşi; 7 adet ninesi; 4 adet de karısı kalsa; mes'elenin aslı 12 den olur ve 17 ye avleyler. Baba bir kız kardeşlerine üçte iki olan 8 hisse verilir. Bu sekiz hisse beş bacıya taksim edilemez; aralarında muvafakat da yoktur.
Ana bir kız kardeşlerine üçte bir hisse vardır ki bu 4 eder. O da taksim kabul eylemez aralarında muvafakat da yoktur.
Nineler için altıda bir hisse vardır ki 2 eder. Onlarda taksim edilmez; muvafakat da yoktur.
Kanları için dörtte bir hisse vardır ki 3 eder; onlarda taksim edilmezler ve muvafakat da yoktur. İşte bu beş sayı arasında muvafakat olmadığından, bunlar birbiri ile çarpılır. (5x3= 15) olur. Bunun dörde muvafakati olmadığından, dörtle de çarpılır. (15 x 4 = 60) olur. Bunun da yediye muvafakati olmadığından, bir biri ile çarpılır. (60 x 7 = 420) olur. bu da asıl mes'ele olan 17 ile çarpılır. (420 x 17 = ) 7140) olur. Ve asıl mes'ele bundan tashih edilmiş bulunur.
Misâl:
8 4 2 3
sülüsan sülüs südüs rubu'
M_____________________________________________eşele: 12
5 uht lieb 3 uht liüm 7 cedde 4 zevce
(= 5 adet (= 3 adet (=7 adet (= 4 karı) avIıwe: 17
baba bir ana bir büyük anne) (4 x 315 =) x420
kız kardeş) ^z kardeş) O x 120 = ) 1260 7140
(5x672=) (3x560 = ) 84°
3360 168°
Buna göre,
Baba bir kız kardeşler (672 serden) 3360; anne bir kız kardeşler (560'şardan) 1680; büyük anneler (120'serden 840; karılar (315'şerden) 1260 hisse alırlar ki bunların toplamı da 7140 eder. [80]
Konular
- 5-) İrtidad (= İslâm'dan Çıkmak):
- 6-) Mülâane (= Karşılıklı Lânetleşmek)
- 7-) Cehâlet-i Vâris (= Vârisin Meçhul Olması)
- 6- EHL-Î KÜFRÜN MİRASI
- Mürtedin Mirası
- 7- MÎRÂS-I HAML = ANA KARNINDA BULUNAN ÇOCUĞUN MİRASI
- 8- MEFKÛD'UN, ESİRİN, SUDA BOĞULAN VE ATEŞTE YANAN KİMSENİN MİRASI
- Esirin Mirası:
- Birlikte Ölenlerin Mirası:
- 9- HÜNSÂNIN MİRASI
- 10- ZEYİ'I ERHAM
- Zevi'l-Erhâmın Sınıfları
- Zevi'l-Erhâmın İkinci Sınıfının Tevarüsü
- Zevi'l-Erhâmın Üçüncü Sınıfının Tevarüsü
- Zevil-Erhâmın Dördüncü Sınıfı
- 11- FERÂİZ HESABI
- 12- TEBÂYÜN, TEMÂSÜL, TEDAHÜL VE TEVÂFUK ADEDLER ARASINDAKİ NİSBET
- (= SAYILARIN BİRBİRİ İLE ORANI )
- 1-) Tebâyün:
- 2-) Temsül
- 3-) Tedahül:
- 4-) Tevâfuk:
- Miras Mes'elelerının Tashihi
- Misâller
- Miras Mes'elesinin Tashihi İle İlgili Başka Bir Örnek
- Tashîh-i Mes'elede Nisbet Yolu
- 13- AVLIYYE
- Mîras Meselelerinde Kullanılan Mahreçler (= Paydalar)
- 14- REDDİYYE MESELELERİ
- 15- MÜNASEHA