4-) Tevâfuk:
İki sayı, birbiri ile kalansız olarak bölünemediği hâlde, bu sayılardan her biri, üçüncü bir sayı ile kalansız olarak bolünebiliyor-sa; bu iki sayı arasında tevâfuk var demektir.
Bu iki sayıyı bölen üçüncü sayıya ortak bölen ( = kâsım-ı müşterek) denir.
Bu iki sayıdan her birinin bu ortak bölene bölünmesi ile elde edilen sayılara yani bölümlere, o sayıların vefk'i denir. Vefk, krf işareti ile gösterilir.
Meselâ: 15 sayısı ile 10 sayısı arasında tevâfuk vardır. Çünkü, bu sayıların her ikisi de 5 sayısına kalansız olarak bölünebilir. 15 10
00 00
Bu durumda, 3 sayısı 15'in, 2 sayısı ise 10'un vefkı olmuş olur.
Bu iki sayı arasında muvafakat bi'1-hums ( = beşte bir ile muvafakat) vardır. Çünkü, 15'in 1/5 (= humsu) 3; 10'un humsu (i/5'i) ise, 2'dir.
Keza, 100 sayısı ile 40 sayısı arasında da tevâfuk vardır. Çünkü, ortak bölenleri (= kâsım-ı- müşterekleri) 20-'dif. Buna göre, aralarında yirmi cüzde bir muvafakat vardır. Buna, (= Muvafakat bi'-cüzin min işrîn) denir.
Bu durumda 100 sayısının vefki 5; 40 sayısının vefkı ise .2 olmuş olur.
Fetâuâyi Hindiyye
Kısaca, iki sayının ortak böleni (= kâsım-ı müştereki) 3 ise, aralarında Muvâkat bi's-sülüs; 4 ise, muvafakat bi'r-rubu'; 5 ise, muvafakat bi'l-humus (1:5 ile muvafakat); 6 ise, muvafakat bi's-südüs 7 ise, muvafakat bi's-subu'; (= 1/7 ile muvafakat); 8 ise, muvafakat bi's-sümün; 9 ise, muvafakat bi't-tüsu'; 10 ise, muvafakat bi'l-uşur; 11 ise, muvafakat bicüz'in min ihda aşer; 12 ise, muvafakat bicüz'in min isnâ aşer bulunmuş olur.
Muvâfikın cüz'ünü bulmak için, ortak bölen payda yapılıp, 1 (= bir) sayısı ona payda verilir. Bulunan bu kesir tevâfukun cüz'-üdür. Yukarıda zikreylediğimiz gibi, beşe, bir nisbet edilince, beşte bir ( = 1/5) olur. Böylece, bu iki sayının aralarındaki muvafakat beşte bir iledir.
İki sayıyı ifna eden (= kalansız olarak bölen) sayı, ondan yukarı ise, 36 ile 54 gibi bunların arasındaki muvafık da sayısıdır.
22 ve 33 adedlerini de 11 adedi ifna eder. (- kalansız olarak böler.)
30 ile 45 adetlerini de 15 adedi ifna eder. (= kalansız olarak böler.) Eğer ifna edici (= kalansız olarak bölen) sayı, tek sayılı ise onun sahih bir cüzü olmaz. Yani her hangi adedin çarpımından terekküp eylemez. 11 adedi gibi.. Onu, hiç bir şeyle sahih itibar eylemek mümkün değildir. Eğer ifna edici adet çiftse, (18 adedi gibi...) bu zikreylediğimiz gibidir.
Müşterek (= ortak) bölen iki veya daha fazla parçadan mürekkep (15 gibi...) ve iki cüz'ü de sahih ise (5 ile 3 gibi...) buna mürekkep diye isim verilir. Çünkü, bu sayılar, bir adedin, diğer adade çarpımından mürekkeptir. (15 = 5x3 olduğu gibi...) İstersen, önce on beşin cüzüne ve on sekizin cüz'üne, muvafık bis'selâse dersin. Zira 15 de, üçe taksimi kabul eder; 18 de kabul eder, Emsâliside ( = benzerleri de) buna kıyâs edilir. [85]
Bu iki sayıyı bölen üçüncü sayıya ortak bölen ( = kâsım-ı müşterek) denir.
Bu iki sayıdan her birinin bu ortak bölene bölünmesi ile elde edilen sayılara yani bölümlere, o sayıların vefk'i denir. Vefk, krf işareti ile gösterilir.
Meselâ: 15 sayısı ile 10 sayısı arasında tevâfuk vardır. Çünkü, bu sayıların her ikisi de 5 sayısına kalansız olarak bölünebilir. 15 10
00 00
Bu durumda, 3 sayısı 15'in, 2 sayısı ise 10'un vefkı olmuş olur.
Bu iki sayı arasında muvafakat bi'1-hums ( = beşte bir ile muvafakat) vardır. Çünkü, 15'in 1/5 (= humsu) 3; 10'un humsu (i/5'i) ise, 2'dir.
Keza, 100 sayısı ile 40 sayısı arasında da tevâfuk vardır. Çünkü, ortak bölenleri (= kâsım-ı- müşterekleri) 20-'dif. Buna göre, aralarında yirmi cüzde bir muvafakat vardır. Buna, (= Muvafakat bi'-cüzin min işrîn) denir.
Bu durumda 100 sayısının vefki 5; 40 sayısının vefkı ise .2 olmuş olur.
Fetâuâyi Hindiyye
Kısaca, iki sayının ortak böleni (= kâsım-ı müştereki) 3 ise, aralarında Muvâkat bi's-sülüs; 4 ise, muvafakat bi'r-rubu'; 5 ise, muvafakat bi'l-humus (1:5 ile muvafakat); 6 ise, muvafakat bi's-südüs 7 ise, muvafakat bi's-subu'; (= 1/7 ile muvafakat); 8 ise, muvafakat bi's-sümün; 9 ise, muvafakat bi't-tüsu'; 10 ise, muvafakat bi'l-uşur; 11 ise, muvafakat bicüz'in min ihda aşer; 12 ise, muvafakat bicüz'in min isnâ aşer bulunmuş olur.
Muvâfikın cüz'ünü bulmak için, ortak bölen payda yapılıp, 1 (= bir) sayısı ona payda verilir. Bulunan bu kesir tevâfukun cüz'-üdür. Yukarıda zikreylediğimiz gibi, beşe, bir nisbet edilince, beşte bir ( = 1/5) olur. Böylece, bu iki sayının aralarındaki muvafakat beşte bir iledir.
İki sayıyı ifna eden (= kalansız olarak bölen) sayı, ondan yukarı ise, 36 ile 54 gibi bunların arasındaki muvafık da sayısıdır.
22 ve 33 adedlerini de 11 adedi ifna eder. (- kalansız olarak böler.)
30 ile 45 adetlerini de 15 adedi ifna eder. (= kalansız olarak böler.) Eğer ifna edici (= kalansız olarak bölen) sayı, tek sayılı ise onun sahih bir cüzü olmaz. Yani her hangi adedin çarpımından terekküp eylemez. 11 adedi gibi.. Onu, hiç bir şeyle sahih itibar eylemek mümkün değildir. Eğer ifna edici adet çiftse, (18 adedi gibi...) bu zikreylediğimiz gibidir.
Müşterek (= ortak) bölen iki veya daha fazla parçadan mürekkep (15 gibi...) ve iki cüz'ü de sahih ise (5 ile 3 gibi...) buna mürekkep diye isim verilir. Çünkü, bu sayılar, bir adedin, diğer adade çarpımından mürekkeptir. (15 = 5x3 olduğu gibi...) İstersen, önce on beşin cüzüne ve on sekizin cüz'üne, muvafık bis'selâse dersin. Zira 15 de, üçe taksimi kabul eder; 18 de kabul eder, Emsâliside ( = benzerleri de) buna kıyâs edilir. [85]
Konular
- 8- MEFKÛD'UN, ESİRİN, SUDA BOĞULAN VE ATEŞTE YANAN KİMSENİN MİRASI
- Esirin Mirası:
- Birlikte Ölenlerin Mirası:
- 9- HÜNSÂNIN MİRASI
- 10- ZEYİ'I ERHAM
- Zevi'l-Erhâmın Sınıfları
- Zevi'l-Erhâmın İkinci Sınıfının Tevarüsü
- Zevi'l-Erhâmın Üçüncü Sınıfının Tevarüsü
- Zevil-Erhâmın Dördüncü Sınıfı
- 11- FERÂİZ HESABI
- 12- TEBÂYÜN, TEMÂSÜL, TEDAHÜL VE TEVÂFUK ADEDLER ARASINDAKİ NİSBET
- (= SAYILARIN BİRBİRİ İLE ORANI )
- 1-) Tebâyün:
- 2-) Temsül
- 3-) Tedahül:
- 4-) Tevâfuk:
- Miras Mes'elelerının Tashihi
- Misâller
- Miras Mes'elesinin Tashihi İle İlgili Başka Bir Örnek
- Tashîh-i Mes'elede Nisbet Yolu
- 13- AVLIYYE
- Mîras Meselelerinde Kullanılan Mahreçler (= Paydalar)
- 14- REDDİYYE MESELELERİ
- 15- MÜNASEHA
- 16- TEREKE NASIL TAKSİM EDİLİR?
- 17- FERÂİZDE MÜTEŞÂBİHIİK RE FERÂİZ EHLİNDEN SORULAN İLGİNÇ SORULAR VE BU SORULARIN CEVABI
- 18- BAZI FERÂİZ MESELELERİNE VERİLEN İSİMLER
- 1-) El-Müşriket
- 2-) El-Harkâ
- 3-) El-Mervâniyye