Vakti Gecen Namazların Kazası Babı
Beş vaktin farzları ile Vitrin arasında, edâen ve kazaen tertib farz-ı amelîdir. Yâni onun fevtiyle (geçmesiyle) cevaz fevt olur. Nitekim daha önce tekrar tekrar geçmişti. Yâni beş farz namazın (ve Vitrin), hepsinin vakti geçse, beş farz arasında tertibe riâyet gerekir. Yine böylece beş farz namaz ile Vitr .arasında da tertibe riâyet gerekir. Keza, bazısının vakti geçmiş olup bazısı vaktinde olursa, tertibi gözetmek gerekir. Şu halde, vakti geçmiş namaz, vaktiyyeden [33] önce kaza edilir.
îmâmeyn'e göre, farzlar ile Vitr arasında tertib yoktur. Çünkü Vitr namazı, İmâmeyn'e göre, sünnettir ve farzlar ile sünnet arasında tertîb yoktur. Farzlar arasında tertibin lâzım olmasında asıl olan Resûlüllah (S.A.V.) 'in şu kavli şerifidir.
«Bir kimse namazdan gafil olup uyuşa veya onu unutsa, hatırına ancak imâm ile namaz kılarken gelse, evvelâ, içinde bulunduğu namazı kılıp ondan sonra hatırına gelen namazı kaza etsin. Sonra imâm ile kıldığı namazı iade etsin.»
Hidâyc sarihleri: «Bu hadîs-î şerif, haber-i meşhurdur.» demişlerdir. Âlimler bu hadîs-i şerifi* kabul edip almışlardır. Farz-ı amelî bununla sabit olmuştur. Nitekim muhâzâtda vârid olan hadîs-i şerif gibi.
Tertib sahibi olan kimse, farzlardan beş farz namazı - bu, yukarıda geçen «farzlar arasında tertib farzdır» sözüne istinaden çıkarılmış bir hükümdür - vakti geçen bir farz namazı hatırlayarak kılsa, İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, o kıldığı beş farz, mevkûfen [34] fâsid olur.
îmâmeyn'e göre, tevakkufsuz [35] fâsid olur. Lâkin İmâm Ebû Yûsuf (Rh.A.) a göre, farziyyetin vasfı fâsid olur.[36]
İmâm Muhammed' (Rh.A.) e göre, namazın aslı fâsid olur.
Eğer altıncı farzı edâ ederse, İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, farziyyetin vasfıyle beraber, altısı (hepsi) da sahîh olur. Eğer o vakti geçen namazı, altıncı farzdan önce kaza ederse, İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, beşinin de farzıyyeti bâtıl olup, nafile olur. Nitekim Ebû Yûsuf (Rh.A.) a göre, altıncının kazasından önce nafile olduğu gibi. İmâmeyn'e göre sebeb şudur : Şüphesiz beş namaz, azı ile beraber tertîbsiz edâ edilmekle fâsid olur. Bu durumda, sahihe dönüşmez. Altıncı ile hâsıl olan çokluk ise, altıncıda tesir eder ve altıncıdan sonrasında ancak ikisi ittifâken sahîh olurlar. Yoksa geçen beşde sahîh olmazlar. Nitekim, öğretilmiş (muallem) köpek üç kere, avı yemeyi terk etse, üçden sonra olan avın helâl olması sabit olur. Üçde sabit olmaz.
Beş namazın fâsid olduğunu söyleyen İmâm A'zam' (Rh.A.) m gösterdiği sebeb; altıdan aşağısında tertibin vâcıb olması düşüncesidir. Tevakkufu [37] kabul etmesindeki sebeb; şüphesiz tertibin vâcib olması çokta (altıda) değil, azda (altıdan aşağıda) olmasından dolayıdır. Altıncı farzı edâ etmek muhtemel olunca, vakti geçen namaz (fâite) çokluğa ulaşır ve tertîb gözetilmez. Bu surette beş namaz sahîh olur. Altıncı farzdan önce vakti geçeni kaza etmekle azı baki kalır. Bu takdirde tertibe riâyet edilir. İmdi, kesinlikle fâsid olmak ihtimalinden dolayı fesâd ile cezm (kesinlik) sahîh olmaz.
Bununla beraber tertibin düşmesi için gerekli olan çokluk diğer müstenidler gibi evveline istinâd ettiği halde altı vaktin yekûnu ile kâimdir. Ve o kimse adetâ, tertibin düşmesi halinde beş vakit farz namazı kılmış gibidir. Bu durumda, o beş vakit namaz sahih olur.
İmâm A'zam (Rh.A.) ile İmâm Ebû Yûsuf (Rh.A.) a göre, asıl bâtıl olmaz. Çünkü asla mahsûs olan vasfın bâtıl olması, asim bâtıl olmasını gerektirmez. Nitekim fakîr olan kimsenin oruç keffâreti, o kimse zenginleştiğinde keffâretin vâki olmayıp, bilâkis nafile olması gibi.
Vitr Namazını kılmadığım hatırlayan musallînin Sabah Namazını kılması caiz değildir. Bu musannifin (farzlarla Vitr arası) sözüne göre çıkarılmış bir hükümdür. İmâmeyn buna muhalif görüştedirler. Zira; İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, Vitr vâcibdir. İmâmeyn'e göre ise, sünnettir.
Tertîb, altı farzın vaktinin geçmesiyle (fevtiyle) düşer. Çünkü bu takdirde, çokluk haddine ulaşmış olur. Altıncı farzın vaktinin çıkmasıy-le düşer. Hattâ farzlardan biri tekrarlanmış olur, farzların kendi aralarında ve kendileriyle diğer vaktiyyât arasında tertib, vâcib olan tertibin düşmesiyle, tahfif için sebeb olmaya elverişli olur. Bu tahfif sebebinde asıl olan bayılmak suretiyle olan kazadır. Şüphesiz, Hz. Ali (R.A.), bir gün bir geceden daha az baygın kalmış, ayılmca, namazları kaza ettiği sabit olmuştur. Anımar bin Yâsir (R.A.) de bir gün bir gece baygm kalmış. O da namazları kaza etmiştir. Yine Abdullah bin Abbâs (R.A.) bir gün bir geceden daha fazla baygın dalmış, fakat O onları kaza etmemiştir. Bu, şüphesiz tekrarın tahfîfde muteber olduğuna delâlet eder.
Tertîb, vaktin dar olmasıyle düşer. [38] Eğer o dar vakitte, vakti geçenlerden bazısı için, vaktiyye ile beraber kılınacak kadar genişlik varsa, genişlik miktârınca vakti geçenler vaktiyye ile beraber kılınır. Nitekim Yatsı ve Vitr Namazının vakti geçse de fecr vaktinden güneşin doğmasına kadar ancak beş rek'at namaz kılınacak kadar vakit kalsa, İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, Vitr Namazı kaza edilir ve Sabah Namazı edâ edilir. Yine, eğer Öğle ve İkindi Namazının vakti geçse, Akşam Namazı vaktinden ancak yedi rek'at namaz kılınacak kadar vakit kalsa, Öğle Namazı ile Akşam Namazı kılınır.
Tertîb unutmakla da düşer. Musallî Yatsı Namazı ile sünneti iade eder, Vitri iade etmez. Yatsı Namazını abdestsiz, Sünnetle Vitri abdest ile kıldığını anlıyan kimse, yâni vakit içinde Yatsı Namazını abdestsiz ve sünneti ile beraber Vitri abdest ile kıldığını hatırlayan kimse, Yatsı Namazı ile Sünneti iade eder. Çünkü Farzdan önce Sünnetin kazası, abdest ile edâ edilmiş olmasına rağmen, sahih olmaz. Çünkü, Sünnet Farza tâbidir. Vitr Namazı ise, İmâm A'zam' (Rh.A.) a göre, müstakil namazdır. Öyleyse, edası sahîh olur. Çünkü Vitr Namazı ile Yatsı Namazı arasında tertîb farzdır. Lâkin musallî, Vitri ve Yatsıyı abdest ile kıldı zannıyle eda etmiştir» Yatsı Namazının üzerinde olduğunu unutmuştur. Şu halde tertîb düşmüştür. İmâmeyn'e göre musallî Vitri de Yatsı gibi kaza eder. Çünkü, îmâmeyn'e göre, Vitr Sünnettir.
Yine tertîb, mu'teber [39] zan ile de düşer. Zira musallî Sabah Namazını terk ettiğini hatırlayarak, Öğle Namazını kılsa, Öğle Namazı fâ-sid olur. Şayet Sabah Namazını kaza edip [40] Öğle Namazını hatırlayarak İkindi Namazını kılsa, İkindi Namazı caiz olur.
Bu, «mu'teber zan ile» sözüne dayanılarak çıkarılmış bir hükümdür. Zira, musallî Sabah Namazım terk ettiğini hatırladığı halde Öğle Namazını kılsa, Öğle Namazı fâsid olur. Bu durumda Sabah Namazını kaza edip Öğle Namazını hatırladığı halde İkindi' Namazım kıîsa, İkindi Namazı caiz olur. Çünkü musallînin İkindi Namazını edası hâlinde, zannına göre, üzerinde vakti geçmiş namaz yoktur. Bu ise mu'teber zandır. Çünkü onda ictihâd edilmiştir. [41] Zeylaî (Rh.A.) böyle zikretmiştir.
Sonradan hâsıl olan fâite ve eskiden kalan fâite, bir kimsede top-lansa, yeni vakti geçen namaz onun hatırına gelmesiyle, vaktiyyenin edası caiz olur. Ve çokluğun azlık üzerine dönmesiyle tertîb geri dönmez. Meselâ, bir ayın namazını terk eden kimsenin vaktinde kıldığı farz namazı, tertîb düşünce sahîh olur. Bu, «Sonradan hâsıl olan fâite ve eskiden kalan fâite, bir kimsede toplansa» sözüne dayanılarak çıkarılmış bir hükümdür.
Yine o kimse vaktiyye olanların edasına başlayıp bir farzı terk etse, bir ayın vakti geçen namazları eski olur, eski namazlar tertibi düşürür.
O kimse bir farzı terk etse, onu hatırlar hatırlamaz bir vaktiyyeyi edâ etmek caiz olur.
Bir ayın namazını kaza eden kimsenin, farz-ı vaktîsi sahîh olur. Ancak o, bir ayın namazının birini veya ikisini kaza etmezse, tertîb geri dönmez. Bu, «bir ayın namazım terk» sözüne matuftur ve «tertîb avdet etmez.» sözüne dayanılarak çıkarılmış bir hükümdür (tefridir). Öyleyse, vaktiyyenin edası sahîh olur. Bazı Meşâyihden rivayet edilmiştir ki, eğer azlık, çoklukdan sonra olursa, namaza önem verilmediğinden onu zorlamak için tertîb jgeri döner.
Birinci kavi, Şems'ül-Eimme' (Rh.A.) nin ve Fahr'ul-İslâm' (Rh.A.) ro kabul ettikleridir. Ebû Hafs el-Kebir (Rh.A.); fetva bunun üzerinedir, demiştir.
Şayet vakti geçen namazlar çok olursa, kazâsıyle meşgul olduğu zaman Öğlenin ve İkindinin [42] ve bu ikisine benzeyenin ta'yinine ihtiyâcı olur. Falan günün Öğle Namazı diye niyet eder. Çünkü zimmetinde olan iki Öğle Namazının toplanmasında, ikisinden biri teayyün etmez. Vaktin ihtilâfı, sebebin ihtilâfı gibidir. Öyleyse, bir kimse, kendisine işin kolay olmasını isterse, üzerinde olan Öğle Namazının ilkine [43] niyet eder veya üzerinde olan Öğle Namazının sonuncusuna niyet eder. Şayet ilk Öğle Namazına niyet edip onu takibeden Öğle Namazını kılsa ilk olur. Yine Şöylece üzerinde olan son Öğle Namazına niyet edip ondan önce olanı kılsa sonuncu olur. Böylece ta'yin hâsıl olur.
Ramazan orucu da böyledir. Yâni, namazda ta'yine muhtaç olduğu gibi, Ramazan'dan terk eylediği oruçta da ta'yine muhtâc olur. Eğer bir kimsenin üzerinde olan kaza, iki Ranıazan'a âid olsa, o kimse birinci Ramazan'dan veya ikinci Ramazan'dan üzerinde olan orucun birincisine niyet eder veya birinci Ramazan'dan yada ikinci Ramazan'dan üzerinde olan orucun sonuncusuna niyet eder. Eğer iki Ramazan'dan olmazsa, ta'yine hacet olmaz. Hattâ bir kimsenin üzerinde, bir Ramazan'dan iki gün oruç kazası olsa, bir gününü kaza edip ta'yin etmese, caiz olur. Çünkü oruçta sebeb birdir. O da Ramazan ayıdır. Ve oruç tutanın üzerine vâcib olan, sayıyı tamamlamaktır.
Namazda sebeb niuhtelifdir. O da vakittir. Sebebin ihtilâfiyle vâcib de muhtelif olur. Öyleyse, ta'yin lâzımdır. Hulâsa'da böyle zikredilmiştir.
Nisâb'da ve Mecma'ul-Fetâvâ'da denmişdir ki: Şayet bir kimse vakti geçen namazı kaza etse, uygun olan o vakti geçen namazı, insanların bilmemeleri için mescidde değil.evinde kaza etmesidir. Çünkü namazı vaktinden sonraya bırakmak ma'siyyettir. Şu halde, kendinden başkasının o suçu öğrenmesi doğru değildir.
Hulâsa'da zikredilmiştir ki: Bir adam sıhhatli iken pek çok namazın vaktini geçirip sonra bir hastalığa yakalansa; abdest o hastalığa zarar verdiği için teyemmüm etse; rükû ile sücûda kadir olmadığından imâ ile kılsa, vakti geçen namazlarını da hastalığı hâlinde bu şekilde edâ etse, caiz olur. Eğer sıhhat bulup kazaya kadir olursa, kaza düşer. [44]
Konular
- Cemaat :
- İmamet:
- Kadınların Îmâmeti Ve Cemâati :
- İktidâ Meselesi :
- Namazda Kadınların Erkekler İle Bir Hizada Bulunması :
- İktidâyı Meneden Durumlar :
- İktidâ Konuları İçin Ek
- Namazda Hades Babı
- Namazı Bozan Ve Namazda Mekruh Olan Şeyler Babı
- Namazı Bozan Şeyler :
- Namazda Mekruh Olan Şeyler :
- Vitr Ve Nafileler Babı
- Nafile Namazlar :
- Teravih Namazı
- Farz Namaza Yetişme (İdrâk) Babı
- Vakti Gecen Namazların Kazası Babı
- Hastanın Namazı Babı
- Hayvan Üzerinde Namaz Babı
- Gemide Namaz Babı
- Müsâfirin Namazı Babı
- Cuma Namazı Babı
- Cuma Namazının Sıhhatinin Şartları :
- Cumanın Vücûbunun Şartları:
- Hutbenin Hükümleri :
- Bayram Namazları Babı [98]
- Ramazan Bayramı Namazı:
- Kurban Bayramı Namazı :
- Teşrik Tekbîri :
- Küsûf Namazı Babı [113]
- İstiskâ Babı