Tashîh-i mes'ele: Mîras taksiminde, vârislerden her birinin hisse­sini, sahih (= kesirsiz) bir sayı ile belirtilir hâle getirmek için yapı­lan işleme tashihi mes'ele denir.

Mîras mes'elelerinin tashihinde aşağıda belirteceğimiz yedi hâl tasavvur edilebilir.

Bu hâllerden üçü sehimler ile rüûs (= mirasçıların sayısı) ara­sında; dördüde rüûs ile rüûs (yani müteaddid feriklere ayrılan varis­lerin, kendi aralarındaki sayıları) arasındadır.
1-) Vârislerden her ferikin sehimleri, kendi aralarında müsta­kim (= kalansız olarak bölünebilir) olabilir.

Bu durumda herkesin hissesi, kalansız olarak bölünebileceğin-den, başka bir işlem yapmaya lüzum kalmaz.

Misâl:
1                     4 (müstakim)                 1

südüs                      sülüsan                 südüs
M             ___________;_______________;_______________ eşele:   6

üm (= anne)          bintân (= iki kız)    eb (= baba)
(2 + 2 = 4)
2-) Vârislerden sadece bir ferikin (= gurubu) sehimleri kesirsiz bölünemez ve bu sehimlerle rüûs (=' mirasçı sayısı) arasında muva­fakat veya rüûsun sayısı fazla olup, aralarında tedahül bulunabilir.

Bu durumda, önce kendileri için kesir söz konusu olan guru­bun mîrascı sayısının vefkı asıl mes'ele ile (avliyye ise, avîi ile) çarpı­lır ve çarpım mes'elenin mahreci (= paydası) olur.

Sonra, vârislerin asıl meseleden sehimleri ne ise, o, bu vefk ile çarpılır.

Misaller:
3 nısıf
1 südüs

M.

zevç

(= koca)

um (= anne)
2 sülüs
_____________ eşele:  6
3 ahevât liüm           x 3
(= ana bir 3 kız kardeş)
(2 + 2 + 2 = ) 6 18
3 nısıf
4 sülüsân

zevç                        hamse benât

(= koca)                (= beş kız kardeş)
15              (4 + 4 + 4 + 4 + 4 =) 20
eşele:   6
Avliyye: 7 x 5 35
4-) Sehimleri kendilerine kesirsiz olarak taksim olunamıyan gu­rupların sehimleri ile —aded-i rüûslan mütebâyin ise— aded-i rüûs-ları arasında; eğer bunlar mütevâfık veya mütedâhil ise, aded-i rü-ûslarınm vefkleri arasında mümâselet (= eşitlik) bulunabilir.

Bu durumda, önce guruplardan birinin aded-i rüûsu veya vef-kı, asıl mes'ele ile çarpılır. Sonra, bu çarpım ile her gurubun sehim­leri çarpılır.

Misal:

muvafakat bi'n-nısf
4 sülüsân

mübâyenet
1 südüs

mübâyenet
1 baki
6 kız              3 büyük anne
(2 + 2 + 2      (1  + 1  +  1=) 3 + 2 + 2 + 2 = ) 12
3 arrica (1  +  1  +  1=) 3
kıf: 3
kıf: 3
kıf: 3
eşele:   6 x 3 18
yenet bulunduğundan, bu 12 de hıfzedilir. Elde tutulan bu sayıdan 12 ile 3 ve 4 arasında ise tedahül bulunduğu için, bunların en büyü­ğü olan 12 alınır ve asıl "mes'ele ile, sonra da her gurubun sehmi ile çar­pılır. Bu şekilde, mes'elenin mahreci (= paydası) 144'den olmuş ve her gurubun hissesi belirlenmiş olur.
6-) Beyne'r-rüûs-i ve'r-rüûs muvafakat olabilir. Yani: Bu gurup­ların sehimleri ile rüûslan mütebâyin ise, aded-i rüûslan arasında; mütevâfık veya mütedâhil ise, aded-i rüûsların vefkleri arasında mu­vafakat bulunur.

Bu durum da, aded-i rüûslardan kıftaki birincinin vefki, ikinci kıftaki sayının toplamı ile çarpılır. Sonra, bu çarpım da üçüncü sa­yının vefkı ile çarpılır. Sonra da, bu ikinci çarpım, dördüncü sayı­nın vefki ile çarpılır. Böylece ortaya çıkan üçüncü çarpım, önce asıl mes'ele ile, sonra da her gurubun asıl meseleden olan sehimleri ile çarpılır.

Misal:

muvafakat mübâyenet    bi'n-nısf     mübâyenet   mübâyenet
3               16                  4                1                            15 kıf 180
sümün        sülüsân           südüs         baki                          9 kıf 36
M_______________________________________eşele:    24    6 kıf 12
4 kan          18 kız           15 nine      6 amca          x 180    4 kıf
(4x 540
 x 160 = ) (15 x48 =  2880     720
 6x 30 =)  180
 4320
Görüldüğü gibi,bu mes'ele aslında 24 den tashih edilmiştir. Bu­rada karıların hisseleri olan 3 ile aded-i rüûslan olan 4 arasında mü­bâyenet bulunduğu için, bu 4 elde tutulmuştur. Amcaların hisseleri olan 1 ile, hisseleri olan 6 arasında da mübâyenet bulunduğu için, bu 6 da aynen elde tutulmuştur. Kızların hisseleri olan 16 ile, aded-i rüüsları olan 18 arasında muvâfakan bi'n-nısf (= 1/2 ile muvâfakat) Bulunduğundan 18'in vefkı olan 9 da elde tutulmuştur. Büyük annelerin hisseleri olan 4 ile, aded-i rüûsları olan 15 arasında da mü-bâyenet olduğu için, bu 15 de elde tutulmuştur.
Bundan sonra, elde tutulan bu 4, 6, 9, 15 sayıları arasında nis-bet aranmış ve 4 ile 6 arasında muvafakat bi'n-nısf (= 1/2 ile mu­vafakat) bulunduğu için, 4'ün vefki olan 2, 6 ile çarpılarak 12 bu­lunmuştur. Bu 12 ile 9 arasında da muvafakat bi's-sülüs(= 1/3 mu­vafakat) bulunduğundan, 12, 9'un vefkı olan 3 ile çarpılarak 36 bulunmuştur.
Bu 36 ile 15 arasında da muvafakat bi's-sülüs (1/3 ile muvafa­kat) bulunduğundan, 36, 15'in vefkı olan 5 ile çarpılmış ve 180 bulunmuştur.
Bu 180 sayısı da asıl mes'ele olan 24 ile çarpılmış ve meselenin paydası (- mahreci) 4320'ye ulaşmıştır.
Bundan sonra da, bu 180 her gurubun asıl meseleden olan se-himleri ile çarpılmış ve netice, bu guruplardaki mirasçı sayısına bö­lünerek, her bir mirasçıya düşen hisse bulunmuştur.
7-) Sehimleri kesirli olan gurupların, sehimleri ile aded-i rüûsla­rı mübâyin ise, aded-i rüûsları arasında; eğer bunlar muvafık veya mütedâhil ise, aded-i muşlarının vefkleri arasında mübâyenet bulunur.

Bu durumda, birinci gurubun aded-i rüûsu ile ikinci gurubun aded-i rüûsu çarpılır. Çarpım (netice), üçüncü gurubun aded-i rüû­su ile çarpılır ve bu çarpım da dördüncü gurubun aded-i rüûsu ile çarpılır. Bu son çarpım ile de, asıl mes'ele ve her gurubun hisseleri çarpılır.
Misâl:                                                                        7 kıf 210

muvafakat muvafakat                               . , „«

mübâyenet    bi'n-nısf      bi'n-nısf     mübâyenet                , ,  , ,
3                 4                  16                  '                      2k!f

sümün         südüs.         sülüsân            baki
M_________________________________ eşele:     24
2 Kan         6 nine           10 kız          7 amca     x 210
(2 x 315 = ) ( 6 x 140 = )(10 x 336-)  (7 X 30 = )
630     +        840     4-      3360       +       210   =   5040
Görüldüğü gibi, bu mes'ele de, —önceki mes'ele gibi— vârisle­rin aded-i rüûsları (= sayıları) veya aded-i rüûslannın vefkleri hıf-zedilmiştir. (= elde tutulmuştur.) Bunlar 2, 3, 5 ve 7'dir. Bu sayılar, birbirleri ile —mübâyin oldukları için— peşpeşe çarpılmış ve 210 sayısı bulunmuştur. (2x3x5x7= 210).
Bu 210 sayısı, hem asıl mes'ele ile (24 ile) hem de vârislerin bu asıl meseleden alacakları sehimlerle çarpılmış ve vârislerin bu çarpım ile bulunan hisseleri vâris sayısına bölünerek, her varisin sehmi ayrı ayrı ve kesirsiz olarak bulunmuştur. [86]