"Cizye" kelimesi, ehl-i zimmetten alınmış bir isimdir. Nihâye'de de böyledir.

Cizye, savaş ehlinden olan, hür, bulûğa ermiş ve akıllı kimselerin ödemesi gereken bir vergidir. Bu vergi, vasıflarını saydığımız şahıs­lardan, hırfeleri (- san'atlan, meslekleri) güzel olmasa bile alınır.

Cizye, iki nev'îdir:
1) Harbîler üzerine, anlaşma ve karşılıklı rıza ile takdir edilerek konmuş ve üzerinde ittifak edilmiş bulunan cizye. Kâfî'de böyledir.

Takdir edilen bu cizye, artırılamadığı gibi, eksiltilemez de. Nehru'l-Fâık'ta da böyledir.
2) Kâfirlere galip gelince, imâmın ta'yin ve takdir ettiği ve mülkleri üzerine kararlaştırdığı cizye. Kâfî'de böyledir.

Takdir edilmiş bulunan bu cizyeye kâfirlerin razı olup olmaması da müsavidir.

Bu durumda, imâm, kafirlerden zengin olanlara, her sene için, kırk sekiz dirhem cizye kor ve her ay, dört dirhem alır.  Kâfî'de, Hîdaye'de ve Fethu'l-Kadîr' de de böyledir.

Bu cizye, kâfir kişinin hırfeti (= san'atı, sosyal durumu, mesleği) güzel olmasa bile, yaptığı işe göre, ta'yin ve takdir edilir.

Âlimlerin, zengin, fakir ve orta halliyi belirlemek hususunda kavil­leri (= sözleri, görüşleri) vardır.

Şeyhu'I-İmâm Ebû Ca'fer: "Bir kimseyi kendi beldesinde, insanlar zengin veya fakir yahut orta halli biliyorlarsa; işte o şahıs, öyledir." buyurmuştur. Muhıyt'te de böyledir.

İmâm Kerhî ise: "Yüz dirheme veya ondan daha az bir şeye sahip olan kimse, fakir'dir.

Bir kimsenin, yüz dirhem ile on bin dirhem arasında bir şeye sahip olması halinde, o kimse orta halli dir.

Zengin ise, on bin dirhemden fazlaya sahip olandır." demiştir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir.
Çalışan kimsenin, sıhhatli olması gereklidir. Yani, bu şahsın, iş yapmaya gücü yetriielidir. Bu kimsenin, senenin yandan çoğunda, sıhhatli bulunması —cizye alınması bakımından— kâfî gelir. Nihâye'de de böyledir. [108]