Bu kitap, İstanbul Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölü­münü bitirirken hazırladığım mezuniyet tezi ile ona sonradan yaptığım ilâvelerden meydana geldi.

Tezin konusu Prof. Fahir İz Bey tarafından seçilmişti. O sırada Tür­kiyat Enstitüsü müdürlüğünü de deruhte etmiş bulunan hocamız, bu gibi araştırmaların Türk yaşayışı tarihini aydınlatacağı kanaatinde idiler. Bu küçük çalışmanın, inancını teyit ettiğini sanırım.

Beni çok istifâde ettiğim bu sahaya sevk etmesi ve yardımları se­bebiyle sayın hocama, teşekkürlerimi tekrar etmeyi borç bilirim.

Tezimi hazırlarken, Şeyhülislâm Ebussu'ud Efendi'nin yazma halde bulunan fetva mecmualarından on binden fasla fetva okudum. Bunların bin beşyüz kadarını fişledim. Bin tanesini ise alarak ilgili bulundukları iç­timaî özelliklere göre tasnif ettim. Fetvaları aynen aldım, üzerlerinde de­ğişiklik yapmadım. Esasen yapılamazdı da...

Metnin baş tarafına ise “Fetva Müessesesi”, “.Şeyhülislâmlık” ve “Ebussu'ud Efendi'nin Hayatı” bahislerini “Giriş” olarak koydum. Bu sefer neşre hazırlarken de, yeniden tertip ve tashih ettiğim gibi, sonuna da indeks ve lügat kısımlarını ilâve ettim.

Osmanlı devlet idaresi ve cemiyet hayatında, “ilmiye sınıfı” ile onun başı bulunan “Şeyhulİslâm”ın ehemmiyeti herkesçe bilinir. Bütün halk, bu aydın zümreyi sayar, örnek alır ve verdiği kararlara “Şeriatin kestiği parmak acımaz” diyerek itirazsız uyardı.

Fetvalar, halkın bu aydın zümreye, en husûsî noktalarına kadar ve bütün samimiyetiyle sorduğu hayat meselelerini ve onların da hâkim olan Şeriat kanunlarına, örf ve âdete göre gösterdikleri çözüm yollarını ihti­va ederler.

Bu bakımdan fetvalar, gerek tarih ve sosyoloji gerekse halk bilgisi tetkiklerinde ihmâli imkânsız kaynaklar durumundadır.

Bu ehemmiyetlerine binâen, Ebussu'ud Efendi'nin ve öteki Şeyhülislâmların bütün fetvalarının diğer tarihî ve edebî vesikalarımızla bir­likte ve yakın bir gelecekte dikkatle tetkik ve neşr olunacağını ümit edebilmeyi ne kadar isterdik.

Bu çalışmalarım sırasında, muhterem hocam Mahir İz Beyefendinin emsalsiz yardımlarına mazhar oldum. Lise yıllarından beri talebesi ol­mak bahtiyarlığına erdiğim ve irşatlarından istifade ettiğim hocama teşekkürlerimi arz ederim. Cendb-ı Hakk'ın kendisini başımızdan eksik etmemesi duası, sayısız dostlarının vird-i zebanı olmaktadır.

Burada, baba olarak yaptığı fedâkârlıklardan dolayı babam Halil İbrahim Bey'e ve bu kitabın basılmasındaki yardımları sebebiyle de ka­yınpederim Ali Tokgöz Bey'e teşekkür fırsatı bulabildiğime çok memnu­num.

Ayrıca çocukları için pek çok tehlikelerle dolu olan bu samanda hayatım boyunca, elimden tutan, beni iyiye, hayra ve gayrete teşvik eden dostlarıma da, onlar için taşımakta olduğum samimî sadâkat ve sevgi do­lu hislerimi sunmalıyım.

Sayın okuyucularımdan ise, hatalarıma müsamaha ile bakıp, ihtar ve ikazlarını esirgememelerini halisane niyaz ederim.
Ocak 1972, Yeşilköy