419. Mes’ele: Kiliseye varmayan kâfirin, kiliseye varan kâfir üze­rine şehâdeti makbul olur mu?

Elcevap: Olmaz. [451]
420. Mes’ele: Yahudinin nasrânî üzerine şehâdeti makbule olur mu?

Elcevap: Olur, dînince 'âdil ise. [452]
421. Mes’ele: Fâsık ve fâcir olan müslimin, zimmî üzerine şehâdetî kabul olunur mu?

Elcevap: Fısk u fücuru katı şayi' ise olmaz. [453]
422. Mes’ele: Emanla gelen harbîler Amr-i zimmî üzerine bir hu­susta şehâdet eyleseler, Padişâh-i âlempenâh, "harbîlerin zimmî üzerine şehâdetleri tutula" deyu ellerinde temessükleri olucak, mezburların üzerine şehâdetleri kabul olunur mu?

Elcevap: Asla olunmaz, ahid-nâmelerinde ol kaydı cehele-i küttab yazmışlardır, nâ-meşrû' olan nesneye emr-i sultanî olmaz. [454]
423. Mes’ele: Zeyd-i müslimin üzerine, Amr-i müslim-i müdde'înin ikâmet ettiği kâfir şâhidlerin şehâdetini "kabul etmezim" derken, kâfirlerin şehâdeti ile Zeyd üzerine Bekr-i nâib hükm eylese nafiz olur mu?

Elcevap: Olmaz, meğer Zeyd beyt-ül-mâl emini olup, malım kabz ettiği kâfir-i meyyitin verasetin da'va eden kâfirin vekili ola. [455]
424. Mes’ele: Bir kâfir köyünde asla müslüman olmasa, Zeyd-i müslim Amr-i zimmîyi vurup kati eylese, merkum köyün halkının gehâdeti Zeyd üzerine geçer mi?

Elcevap: Geçmez, müslim idüğü muhakkak ise. [456]
425. Mes’ele: Bir zimmî fevt olup, vârisi kalmayıp, beyt-ül-mâlci metrûkâtmı talep ettikte, Amr-i zimmî "ben satın aldım" deyu da'vâ edip ba'zı zimmî şâhidler ikâmet eylese, beyt-ül-mâlei müs­lim olsa anların şehâdetleri mesmû'â olur mu?

Elcevap: Müslüman şâhid lâzım olur. Bey' dâvasında irs da'vâsında vasiyet da'vâsında olmaz. [457]
426. Mes’ele: Bekr-i zimmî fevt olup, terekesin zâbit-i beyt-ül-mâi olan Amr-i müslim zabt ettikten sonra, Beşr-i zimmî gelip "vârisiyim" deyu da'vâ edip, zimmî şâhidler ikâmet eylese makbul olur mu?

Elcevap: Olur, şâir madde gibi değildir. [458]
427. Mes’ele: Zeyd-i yahudi bir maslahat için İstanbul'dan Galata'ya vardıkta, Amr-ı nasrânî "üzerinde hakkını var Galata kadı­sına varalım" dedikte, Zeyd "benim kadılığım İstanbul kadısıdır, ana varalım" demeğe kadir olur mu?

Elcevap: Olur. [459]
428. Mes’ele: Nasârâ taifesinin âyîn-i bâtıllarında, hîn-i nikâhta mehr-i müeccel tesmiye olmayıcak, mehr-i müeccel olmaz olsa. Anlardan Zeyd-i müteveffanın zevcesi Hind, hîn-i nikâhta mehr-i müeccel tesmiye olunduğun isbâta kadire olmayıcak, yeminiyle mehr-i misil almağa şer'an kadire olur mu?

Elcevap: Olmaz, dinleri öyle idüğü muhakkak ise. [460]
429. Mes’ele: Zeyd-i zimmî zevcesi Hind-i zimmiyeyi meclis-i ser'de üç talâk boşasa, ba'dehu "bizim dînimizde boş olmaz" deyu yine tasarrufa kadir olur mu?

Elcevap: Olmaz, Hind mürâfa'a edicek tefrik lâzımdır [461]
430. Mes’ele: Zimmî olan Zeyd zevci Hind-i zimmiyeye talâk ver­dikten sonra, Hindin yanında hizmet edip sekiz yaşında Amr, Hinde "Zeydle zina etti" dese mücerred Amr’ın sözüyle Hinde ne lâzım olur?

Elcevap: Yalan olmak ba'iddir, hâkim ihtimamla görmek lâ­zımdır, amma boş demekle zimmiye boş olmaz, üç talâk boşayıck dahi avret mufârakat etmeyicek tefrik olunmaz, enkiha-i müslimin gibi değildir. [462]
431. Mes’ele: Zeyd-i zimmînin mutallâkası Hind-i zimmiye, ba'd et-talâk yirmi yedi gün geçtikten sonra Amr-i zimmîye nikâhla varmağa kadire olur mu?

Elcevap: Kadire olur, anlarda iddet i'tibâr olmayıcak. Zimmiyeye vücûb-i iddet müslim boşayıcak olur. [463]
432. Mes’ele: Zeyd-i yahudi fevt olup, yahudi âyini üzere Amr-i yahudi Zeyde vâris olup, Bekr-i yahudi vâris olmasa, amma şer'-i İslâmda ikisi bile vâris olsa, Amr ile Bekr kâdîye mürâfa'a oldukla­rında, Amr Bekre "yahudi isen yahudiler dîninde sana miras değ­mez" deyip, (Bekr "yahudiyim" dese) kâdî, Amr ile Bekre "âyinleleri üzre kısmet ettirin" demeğe şer'an caiz olur mu?

Elcevap: Caizdir. Sa'd [464]

Bu Surette: Verilen cevap şer-i şerife muvafık mıdır?

Elcevap: Merhum galiba Bekrin yahudiliğine ikrarını, miras­tan Kirmanına ikrarına ve harmanı kabulüne hami edip, Öyle cevap vermiş. Amma cevâb-i sarih budur ki, hâkime mürâfa'a edicek, dîni İslâm hükmü ne ise anı icra etmek lâzımdır. [465]
433. Mes’ele: Hind-i yahûdiye, nasrânî dînine girip Zeyde nikâh olunsa, sonra Hindin babası Amr mürd oldukta, Hind Amra vâris olur mu?

Elcevap: Olur. [466]
434. Mes’ele: Zeyd-i zinımî dâr-i harbden dâr-i İslama gelip, Hind-i zimmiyeyi bunda alıp, mülk ev alıp, ba'dehu Hindi ev içinde koyup gidip, anda fevt olup, Zeyneb-i zimmiye, ki kız kardeşi kızıdır, dâr-i İslama gelip, Hind evi bey' etmiş olsa, Zeyneb veraset ken­dine münhasır idüğünü isbat edicek evi almağa kadire olur mu? Elcevap: Eğer Zeyd bunda zimmî olup, dâr-i harbe ticaret üze­rine gidip yine gelmek üzerine fevt olduysa, rubu' Hinde bakî Zeynebe değer. Eğer müste'men olup yine dâr-i harbe avdet ettiyse, andan zimmîler miras yemezler dâr-i harbdeki vârisleri ge­lince, beyt-ül-mâlde malı durur. [467]
435. Mes’ele: Zeyd-i zimmî dâr-i islânıda kat'-i alâka edip dâr-ül-harbde mütemekkin oldukta, Amr-i zimmî varıp hile ile bir mik­tar altının alıp gelse, ba'dehu Zeyd ardınca gelse altının almağa kadir olur mu?

Elcevap: Zeyd harbî olucak dâr-i harbde malı ma'sûm değil­dir, Amrdan alamaz. Amma hile ile almağın Amra helâl olmaz. Fukaraya üleştirip yâhud beyt-ül-mâl-i müslimine teslim etmek lâzımdır. [468]
436. Mes’ele: Defter-i hâkânîde haraç-güzar adına olmayan uç kâfirleri, ahyânen haraç adına bir nesne irsal etseler ve gâhî irsal etmeseler, mezburlardan Zeyd, hemşîresi Hindi ve şâir akrabasını cebren dâr-i İslama ihraç edip mezburları Zeyneb-i müslimeye bey' eylese, bey'-i mezkûr şer'an sahîh olur mu?

Elcevap: Haraç vermek ihtiyar edicek zimmî olur, ba'zı va­kitlerde haraçların vermemekle zimmet bozulmaz, sahih değildir [469]
437. Mes’ele: Bir vilâyetin halkı re'âyâsi, başları korkusundan gelip itâ'at edip, cizye kabul edip, amma müslümanlardan bir kimse karyelerine varsa fırsat bulduklarında kimini katil ve kimin esîr edip kâfire verseler, ve cemî zamanda deseler ki "memleket bizimdir, müslümanların medhali yoktur" ve mümkün oldukça malları ve esbâbları ile kâfire mu'âvenet eyleseler, ve haraçların dahi bi-şahsihi getirmeyip içlerinden birisiyle gönderseler, ve ek­ser köyleri bir yıl haraç verirlerse iki üç yıl vermeyip geçirseler ve sair rüsûm-i şer'iyeyi bu minval üzerine eyleseler, asla içtlerine varmağa kabiliyet olmasa, bu zikr olan re'âyânın mal ve menâlleri, esîr olup hizmetleri helâl olur mu?

Elcevap: Yâ dâr-ül-harbe lâhik olup, yâhud bir vilâyete müs­tevli olup, ehl-i İslâm ile muharebe ve mukâtele etmeyince olmaz helâl olmak ihtimâli yoktur. [470]
438. Mes’ele: Bir karyenin kâfirleri Pâdişâh-i âlempenah hazret­lerine âsî olup, emr-i Pâdişâhı ile gâzîler vurup, esbabların gâret ve kendilerin esîr edip, zevcelerin hizmetlendikleri takdirce vat'ları helâl olur mu?

Elcevap: Merâtib-i isyan mütefâvittir. Haraç vermekle, ha­ramilik edip köy basmak ile, ve bir sarp yerde bihte (veya: binhe, nihbe) olmak ile zimmetleri bozulup sebiyleri helâl olmaz. Hara­mileri kati olunmak meşrû'dur. Nisası ve evlâdı seby olunmak yoktur. Madem ki dâr-i harbe lâhik olmayanlar, yâhud bir mev­zide müstevli olup esker-i İslâm ile muharebe etmeyeler. [471]
439. Mes’ele: Pâdişâh-ı İslama isyan eyleyip, emr ile vurulan zimmîler sair harbîler gibi esir kılınıp satılıp alınmak şer'an caiz olur mu?

Elcevap: Akd-i zimmet nakzını icâb eder isyan ettiler ise. Haraç vermemekle haramilik ve hırsızlık etmekle, sancak beyle­rinin zulmünden kaçıp dağlarda nîhbe (veya, bîhte, bîhne) olup sancak emirlerine itâ'at etmemekle zimmet mütenakkaz olmaz. Yâ dâr-ı harbe lâhik olup, yâhud bir mevzide müstevli oluben bi­zimle muharebe etmeyince esir olmak yoktur. [472]
440. Mes’ele: Zeyd-i zimmî, Amr-i müslimin-ne'ûzübillâhi ta'âlâ-cimâ' lâfzı ile ağzına ve avretine setm eylese şer'an ne lâzım olur?

Elcevap: Ta'zir-i şedld ve habs-i medid lâzımdır. [473]
441. Mes’ele: Zeyd-i müslim, Amr-i zimmînin ağzına ve dînine şetm eylese şer'an ne lâzım olur?

Elcevap: Ta'zîre müstehâk olur. [474]
442. Mes’ele: Zeyd-i müslim, Amr-i zimmînin dînine ve îmânına cima' lâfzı ile şetm eylese, şer'an ne lâzım olur?

Elcevap: Dîn-i semavîye şetm eden kâfirdir.

Cevâb-ı Diğer: İmâna şetm tecdîd-i îmanı müstelzimdir. Amma ağışa şetmde ta'zîr-i beliğ ile iktifa olunup ve tevbe teklif olunmak lâzımdır.

Cevâb-ı Dîğer: Din ve îmâna şetm olunduğuna razı olan da­hi kâfirdir. [475]
433. Mes’ele: Zeyd-i yahudi, cima' ile hazret-i İsâya ve Meryeme -hâşâ- sebb eylese, şer'an ne lâzım olur?

Elcevap: Bir mertebe darb-i şedîd ve habs-i medîd olunur ki, şâirlerine mûcib-i ibret ola. [476]
444. Mes’ele: "Muhammed Mustafa (sallallahü aleyhi ve sellem) dünyaya gelelden beri hâşâ sümme hâşâ fitne ve fesad ve haram-zâdelik eksik olmadı" diyen Zeyd-i yahûdiye ne lâzım olur?

Elcevap: Ta'zir-i şedîd ve habs-i medîd lâzımdır. [477]
445. Mes’ele: Zeyd-i yahudi sebb-i Nebî edip, istifsar olundukla "mu'tâdı ise kati oluna" deyu fetvâ-i şerife vârid olucak, müslümanlardan ba'zı kimseler hâkime varıp "mu'tâdı idüğüne" şehâdet eyleseler kati olunur mu?
Elcevap: Mu'tâdı idüğü bir iki kimse ile malûm olmaz. Bîgaraz müslümanlar "mu'tâdıdır" deyu hâkime ilâm edip, hakkın­dan gelmediğinin sebebini beyan edicek, bizim eimmemiz kavliy-le 'amelen, ta'zîr ve habs ile iktifa olunmayıp, "kati olunur" diyen eimme kavilleri ile (amel olunmak emr olunmuştur. Mu'tâdı idü­ğü zahir olucak kati olunur. (B. 314 a)
446. Mes’ele: Bir mağarada bir nice zimmî kat'-ı tarîka müba­şeret edip, gece ile bîr nice müslümanları basıp, cümlesin mecruh edip, nisâbdan ziyâde malların alıp tutsalar, mezburlara ne lâzım olur?

Elcevap: Elleri ayakları kesilmek lâzımdır. [478]
447. Mes'ele: Zeyd-i zimmî evli iken, Hind-i bâkire-i zimmiyeye zina eylese ne lâzım olur?

Elcevap: Mevunlara recm yoktur, amma hadd-i zina vurul­duktan sonra zamân-ı tavîl zindanın ahbes mevâzi'inde hapis lâzımdır. [479]
448. Mes’ele: Zeyd-i zimmî Hind-i müslimeye zina eylese mezbur­lara ne lâzım olur?

Elcevap: Kati olunmaz, hadd-i zinadan sonra zamân tavîl zindanın ahbes mevâzi'inden çıkarılmaz. [480]
449. Mes’ele: Zeyd-i müslimin zevci Hind-i müslimeye zina eden Amr-i zimmîye şer'an ne lâzım olur?

Elcevap: İslâma gelirse katilden halâs olur. Hind recm olu­nur, tâi'aten ise. [481]