Bir adam, kölesini "bir yerini, ziraat yapmak ve Allah'ın vere­ceğine ortak olmak üzere" Azâd eder; köle de buna razı olursa; burda iki durum vardır: Birincisi: Yerin efendisi tarafından, tohum ve çalışma­nın (—ekip biçme, sürüp savurmanın—) köle tarafından olması hâli.

Bu durumda olan müzâraa fâsiddir; azâd ise caizdir. Çünkü, bu müzâraa azâdlık şartına; şart ise, mürâraaya bağlıdır, tki şartla yapılan akid bâtıldır. Azâd olmak ise bâtıl değİldir.Köle ekini eker ve bu tohum yerden çıkarsa; çıkanın tamamı kölenin olur. Efendisine, yerinin ecr-i misli verilir. Diğer müzaraat fâsiddir. Kölenin, onun kıymetini vermesi gerekir.

İkincisi: Yerin ve tohumun efendi tarafından, yalnız çalışmanın köle tardafmdan olması hâli

Bu da yukardaki gibi fâsiddir. Âzâd ise caizdir. Bu durumda çıkacak olan mahsûlün tamamı efendinin olur. Köle­ye ecr-i misil verilir. Çünkü, efendisi onu azâd etmiştir.

Bir adam, kölesini, ziraat yapmak üzere ve efendisinin yerini bir sene ekmesi; çıkacak olam mahsûlü de Allah'ın verdiği kadarı yarı ya­rıya taksim etmek şartıyle mükatebe ederse; bu da önceki gibi, iki

durumdadır:

Birincisi: Yer ve tohum efendi tarafından; yalnız çalışmanın mükâtep tarafından olması hâli.

Bu durumdaki müzâraa ve mükâtebe fâsiddir. Kitabet fâsid olun­ca, efendi için akdi bozma hakkı vardır.

Şöyle ki: Bir adam, kölesini şarap veya domuza karşılık olarak mü-kâteb yaparsa; bu kitabet caiz olmaz. Eğer efendisi akdi bozmaz da mü-kâteb o yeri eker; oradan çıkan her şey efendinin olur. Bu durumda mü­kâtebe, çalıştığının ecr-i misli verilir. Ve, bu mükâtep azâd olmuş olur. Çünkü, onun azâd edilmesine, —fâsid bir kitabet ile— sebebler bulun­muş olmaktadır. O da, Mükâtebin o yeri, bir sene ekmesiydi, o da öyle oldu.Yani ekti.

Şöyle ki: Bir adam, bir rrıtır şarap karşılığında, kölesini mükatep yapar; köle de onu verirse; efendisinin, mükâtebe onun kıymetini ver­mesi gerekir. Köle de efendisinden ecr-i misil alır. ikisi, birbirini karşı­lıyorsa, takas olur.

Şayet, kölenin ecr-i misli, kıymetinden fazla değil ise, o fark için, efendisi mükâtebe müracaat eder ve onu alır. Eğer ecr-i misil, kıymet­ten fazla İse, o efendinin olur.

Eğer, yer efendinin olur da, tohum ile ohu emek mükâtebden olur­sa; bu durumda da müzaraa ve mükâtebe fâsiddir. Efendisi, bu akdi bozabilir. Bozmaz da devam ederse, ekilen yerden de çok mahsul çıkar­sa, veya hiç bir şey çıkmazsa; bu mükâtep azâd edilmiş olmaz.

Muamelede de cevap aynısıdır. Tohum efendi tarafından olunca, hâl budur. Muhiyt'te de böyledir.
En doğrusunu Allahu Teâlâ bilir. [32]