İzinsiz Mudârebe Hakkında Bir Bâb
Mudârib; malı, mal sahibinin izni olmaksızın başkasına mudârc-beten verse; ikinci mudârib amel etmedikçe, veren kimse vermesi sebebiyle ödemez. İkincisi gerek kâr (ve kazanç ıhâsil etsin, gerekse etmesin; eğer amel ederse, veren kimse öder. Bu söz, İmâmeyn' (Rh. A-leynimâ) in sözüdür ve İmâm A'zam' (Rh.A.) dan zahir rivayettir. İmâm A'zam1 (Rh.A.) dan bir rivayette de ki bu ondan İmâm Hasan' (Rh.A.) m rivayetidir ikincisi kâr ve kazanç hâsıl etmedikçe veren Ödemez. Çünkü mudârib, parçalara mâlikdir. Şu hâlde kâr ve kazanç hâsıl etmedikçe, amel sebebiyle ödemez. Şâyed kâr hasıl olsa, onun için malda ortaklık sabit olur. Bu takdirde mudârebeten malım başkası ile karıştırması gibi olur. Öyle ise, ödemek vâcibdir. Zahir rivayetin vechi şudur: Kâr ve kazanç ancak amel ile hâsıl olur. Binâenaleyh kâr ve kazancın husul sebebi; malın ödenir (onazmûnen bin) olmasında, hakîkaten hâsıl olması yerine kâim olur. Bu, ikinci mudârebe sahih olduğu vakittedir. İkinci mudârebe fâsid olursa; her ne kadar ikinci mudârib amel etse de, birinci mudârib Ödemez. Çünkü ikinci mudârib, amelde ecir (ücretli işçi) dir. Ecir ise, kâr ve kazançdan bir şeye müstehık olmaz. Onun için ortaklık sabit olmaz. Beiki, birinci mudârib Ü2ere ecr-i misi lâzım gelir. Ve birinci mudârib için kâr ve kazançdan şart olan şey vardır. Mâlik, mudâribe, malını başkasına ' mudârebeten vermek için izin verse ve o da başkasına üçtebir hisse ile verse; ikincisi o malı tasarruf edip kâr etse ve kendisine; «Allah Teâlâ (C.C.) verdi ise, aramızda yan olacak.» denilse; yânî mal sahibi malı yarıya ortaklığa verdikden sonra o malı başkasına vermeye de izin verse; mudârib de üçtebir ile verip ikinci mudârib tasarrufda bulunsa ve kâr etse, eğer mal sahibi birinci mudâribe; «Allah Teâlâ'-(C.C.) nm verdiği şey, ikimizin arasında yarı olacak.» dedi ise, kârın yarısı mal sâhîtoinin; altıdabiri birinci mudâribin, üçtebiri ikinci mu-dâri'Dİn olur. Çünkü birinci mudâribin, ikinciye mudârebeten vermesi sahihdir. Zira, mal sahibinin izniyle olmuştur. Şu kadar ki, mal sahibi. Allah Teâlâ' (C.C.) nm ihsan eylediği bütün kazancının yarısını kendisi için şart eylemiştir. Allah Teâlâ' {C.C.) nm verdiği ise; kazancın bütünüdür. Şu hâlde, onun hakkı bütün kazancm yansıdır. Birinci mudâribin, başkası için o yarımdan bir şey îcâb eylemeye hakkı yoktur. Belki ikinci mudârib için îcâb eylediği ki kâr ve kazancın üçtebiridir hâsseten kendi payına- munsanf olur. Bu takdirde birinci mudârib için altıda/bir kalır. Ve her ikisine bu helâldir. Çünkü ikincinin işi, birinci için vâki olmuştur. Şunun gibi ki; bir kimse bir terziyi giyecek dikmek için bir akçaya kiralayıp., terzi de bir kimseyi yarım akçaya kirâlasa, fazla olan yarım akça, birinci terzi için helâl olur. Zikredilen mes'ele de bunun gibidir.
Eğer mal sahibi; «Allah Teâlâ' (C.C.) nm sana verdiği rızık aramızda iki yarım hisse olsun.») derse; her biri için üçtebir hisse vardır. Yâni ikinci mudârib için üçtebir vardır. Ve üçteiki, birinci mudârib' ile mal sahibinin arasında ikiye bölünür. Çünkü mal sahibi, bütün kârın yansını kendisine şart kılmamıştır. Belki birinci mudârib için hâsıl olan kârın yarısını şart eylemiştir. Bu suretle ikinci mudârib, onun için şart olunan şeyin hepsine müstehık olmuştur. O da, üçtebirdir. Üçtebirden arta kalan, birinci mudârib için hâsıl olan şeyin hepsidir. Mal sahibi ise,, onun yansını kendisi için şart eylemiştir. Bundan do^ layı, geri kalan ki üçteikidir mal sahibi ile birinci mudâribin arasında ikiye bölünür. Mal sahibi, birinci mudâribe; «Kâr ve kazanç-dan ne elde edersen benimle senin aranda yarıya olsun.» derse; mudârib de başkasına yarıya verirse, kâr ve kazancm yansı, ikinci mudâribin; yansı da mal sahibi ile birinci mudâribin olur. Çünkü birinci mudârib, ikinciye kâr ve kazancın yarısını şart eylemiştir. Ve mal sahibi tarafından buna me'zûndur. Şu hâlde, buna hak kazanmıştır. Mal sahibi, birinci mudârib için hâsıl oîan kâr ve kazancın yansını kendisi için şart eylemiştir. Birinci mudârib ise, kânn yarısını kazanmıştır. Şu hâlde ikisinin arasında taksim edilir. Eğer mal sahibi; «Allah Teâlâ' (C.C.) mn verdiği rızkın yansı benim olsun.» veya «6er-mâyeden fazla olan şey benim ile senin aranda yarıya olsun!» dese ve mudârib dahî malı başkasına yanya mudârebeten verse; bu takdirde yansı mal sahibinin, İkinci yansı da ikinci mudârib indir. Birinci mudârib için bir şey yoktur. Çünkü mâlik, bütün kâr ve kazancın yansını kendisi için şart etmiştir. Şu hâlde; birincinin ikinci için şart kıldığı yan; ona verilir. Yansı da, şartla ikinci mudâribin olur. Birinci
mudârib için bir şey yoktur. Çünkü, kendisinin olanı birinciye vermiştir. Şunun gibi ki, bir kimse giyecek diktirmek için bir dirheme bir ecir (ücretli işçi) kirâlasa, o da, o giyeceği diktirmek için bir dirheme bir kimseyi kirâlasa. giyecek sahibi, birinci ecîre bir şey. teslim etmez. Çünkü o, bütün hak üzerine akd yapmıştır. Eğer mal sahibi, kâr ve kazancın üçteikisinL ikinci mudârib için şan etse. rnai sahibi ile ikinci mudârib için iki yarım hisse vardır. Birinci mudârib. ikincisi için kârın altıdabirini öder. Çünkü birinci mudâribin, ikincisi için şart eylediği şey, mâlik için müstehaktır. O da, altıdabirdir. Mâlikin hakkında geçerli değildir. Tesmiye ile birinci mudârib üzerine ödeme lâzım gelmiştir. Çünkü o, selâmeti iltizâm etmiştir. Selâmet olmayınca; birinci mudârib üzerine rücû' eder. Şunun gibi ki; bir kimse kendisine giyecek diktirmek için bir adamı, bir dirheme kiralayıp o da bir başka adamı birbuçuk dirheme kira ile tutsa, ikinci müste'cir . ücretin fazlasını öder.
Mudâribin, kânn üçtebirini nıâiik için, üçtebirinî mudârib ile beraber çalışması (amel etmesi) için mâlikin kölesine ve üçtebirini de kendisi için şart etmesi sahîhdîr. Çünkü köle üzerine amelin şart kılınması, tahliye ve teslimi menetnıez. Zira köle için, mu'teber yed vardır. Bahusus, köle me'zûn olursa, amelin şart kılınması onun için izindir. Bundan dolayı, her ne kadar o köle mahcûr-un aleyh olsa da, kölenin emânet koyduğu şeyin alınması için efendisi, ona velî olamaz. Tahliyeyi menetmeyince; sıhhati de menetmez. Amelin, mâlik üzerine şart kılınması bunun gibi değildir. Çünkü tahliyeyi meneder. Sıhhate de mâni' olur. Mezkûr şart sahih olursa, kânn üçtebiri mudâri-bindir. Çünkü onun için şart kılınan bu mikdârdır. Eğer kölesi üzerinde borç yoksa, üçteikisi mal sahibinin olur. Çünkü köle için şart kılman hisse, efendisine âiddir. Eğer kölenin üzerinde borç var ise; kölenin alacaklılarına âiddir.
Mudârebe, mal sahibi ile mudâribden birinin ölmesiyle bâtıl olur. Çünkü mudârebe akdi. tevkildir. Vekilin veya müvekkilin ölümü ise, vekâleti ibtâl eder. Yine, mal sahibinin Allah (C.C.) korusun mürted olarak dâr-ı harbe dâhil olması ve kadının, buna hükm vermesi ile mudârebe bâtıl olur. Çünkü dâr-ı harbe mürted olarak ulaşması, ölmesi gibidir. Mudâribin dâr-ı harbe ulaşması ile raudârebe bâtıl olmaz. Çünkü mudârib mürtedin tasarrufları, ancak onun mülküne bakarak mevkûfdur. Halbuki onun için mudârebe malında mülk yoktur. Mudârib için sahih ibare vardır. Binâenaleyh, mâlikin mülkünde tevakkuf yoktur ve mudârebe, hâli üzere kalır. Mudârebe malını, ticâret malı olarak (bidâaten) veya mudârebeten mâlike vermekle bâtıl olmaz.
Denilirse ki; «Uygun olan, mâlike ticâret malı olarak (bidâaten) vermek, akdi mufsid olmasıdır. Çünkü o takdirde kazanç mâlikin olur. Halbuki akdin mefhûmunda, kârda ortaklık Ftibâra alınmıştır ve ifeisi arasında müşâ'1 olması şart kılınmıştır.» Buna şöyle cevâb veririz: Akd, ikisi arasında kânn süyû'u itibariyle ibtidâen sahih olunca, ikisinden birine kân tahsis etmekle bâtıl olmaz. İmâm Züfer' (Rh. A.) e göre, bâtıl olur.
Mudârib, mal sahibinin onu azl etmesiyle, eğer azlini bilirse, azl edilmiş olur. Çünkü onun tarafından vekildir. İmdi onun azl ettiğini bilmesi şart kılınmıştır. Nitekim, «Vekâlet Bölümü» nde geçti.
Mudârib azlini bilince ve mal da uruz. [12] olunca, onu satar. Ondan, azl edilmez. Çünkü onda mudâribin hakkı vardır. O hak ise, ancak nakd [13] ile zahir olur. Şu hâlde o hak zahir olsun diye, mudârib için satma hakkı sabit olur.
Mudârib, m e tâ in semeninde tasarruf edemez. Çünkü, azlden sonra satmak, kâr hâsıl olsun diye, zaruret içindir. Nakd oldukdan sonra satmaya hacet yoktur.
Mudârib, sermaye (re's-i mâl) cinsinden olan nakdde dahî tasarruf edemez. Çünkü, onun hakkında ma'zûldür. Onunla hilafını değiştirir. Yâni mal sahibi, mudâri'bi azl ettrkde mal, nukûd olup lâkin sermâyenin cinsi hilafından olsa, mudâribin onu sermâye cinsiyle; kıyâsa göre, satmaya hakkı yoktur. Çünkü her iki nakd, semeniyet yönünden bir tek cinsdir. İsti h sân a göre; mudâribin onu sermâye cinsiyle saunaya hakkı vardır. Çünkü mudâribe vacib olan, sermâyenin mislini geri vermektir. Bu ise, ancak cinsini geri vermekle gerçekleşir. Şu hâlde mudâribin onu, biz-zarûre satması caiz olur.
Mal sahibi ile mudârib ay nisalar ve malda borç ve kazanç olsa, mudâribin o borcu taleb etmesi lâzımdır. Çünkü mudârib, ücretli işçi (ecîr) gibidir. Kâr ve kazanç ise, ücret gibidir. Halbuki o ücret kendişine salim kalmıştır. Öyle ise, işini tamamlaması için zorlanır. Nitekim, hâlis karede (icâre-i mahzaı de böyledir. Dellâl ve simsar da böyledir. Dellâl, ücret ile çalışır. Simsar ise; kira ile tutmaksızm (is-ti'câr etmeksizin), ücretle satmak için kendisine meta' (uruz) ve hayvan celb edilen kimsedir. O da, dellâl gibi ücretle iş yapar. Âdet hükmüyle bu ücret, sahih icâre menzilesinde tutulur. Şu hâlde dellâl ve simsar, semeni taleb etmesi için zorlanırlar. Eğer kâr ve kazanç (rib-h) yok ise, taleb lâzım gelmez. Yâni, mudârebe malında kâr yoksa, mu-dâribin borcu taleb etmesi lâzım gelmez. Çünkü hâlis vekildir ve mü-teberri'dir. Müteberri' ise, cebr olunmaz. Mudârib, mâliki talebe vekil eder. Çünkü akdin hukuku, âkide müteallik olur. Mâlik ise, âkid değildir. Onun için taleb imkânı yoktur, Ancak hakkı zayi' olmasın diye, mudârfbin onu vekîl etmesiyle imkân hâsıl olur. Diğer vekiller de, bunun gibidir. Yâni satışa her vekil olan kimse, borçları toplamamdan kaçınırsa zorlanmaz. Belki hakkı zayi' olmasın diye mal sahibine havale etmesi için zorlanır.
Helak olan, kârdandır. Yâni mudârebe malından helak olan şey, kâr ve kazançdan helak olur. Sermâyeden olmaz. Helak olan, tâbi' olana sarf edilir. Asl'a sarf edilmez. Nitekim zekât malında, helak olan afve sarf edilip nisaba sarf edilmez. Eğer helak olan, kârdan fazla olursa, mudârib o asıldan helak olanı ödemez. Çünkü emindir. Emin olan ödemez.
Mal sahibi (rabb'ül-mâl) ile mudârib arasında kâr ve kazanç taksim edilip mudârebe akdi hâli üzere kaldıkda, mudârebe malının hepsi veya ba'zısı helak olsa, mal sahibi, sermâyesini alması için kârı geri verir. Çünkü asi olan şudur ki: Mal sahibi sermâyesini almadıkça kâr ve kazancın taksimi sahih oln^az. Zîrâ kâr ve kazanç, asi üzere ziyâdedir. Bu ise, ancak asim selâmetinden sonra olur. Mudâribin elinde emânet olan mal helak olunca, aldığı şeyin sermâyeden olduğu meydana çıkar. Şu hâlde mudârib aldığı şeyi öder. Çünkü, onu kendisi için almıştır. Mal sahibinin aldığı ise, sermâyeden malisûb olur. Eğer sermâyeyi müstevfî olursa (yânı sermâyeyi tam anlamiyle almış olursa), sermâyeden fazla kalan ikisi arasında taksim edilir. Çünkü o fazla, kâr ve kazançdır. Eğer sermâyeden eksik olursa, mudârib o eksiği ödemez. Çünkü, emindir. Eğer mal sahibi ile mudârifo, kârı taksim edip, mudârebeyi fesh ederler, sonra başka bir akdle mudârebe yapıp, mal helak olursa, birinci kârı geri vermezler. Çünkü, birinci mudârebe sona ermiştir. İkincisi ;se, yeni akd'dir. Şu hâlde ikinci akd'de malın helak olması, birinci akdin bozulmasını gerektirmez. Nitekim mal sahibi, mudâribe başka mal yerse, hüküm budur. Mudârrbin nafakası, hazarda kendi maundandır ve ilâcı gibidir.
Çünkü mudânb, hasta olsa. hazarda olsun, yolculukda olsun, ilâcı kendi maundandır. Zîrâ mudârib, mudârebe malı ile kendini meşgul etmemiştir. Binâenaleyh, bu sebeble ona hazarda nafaka vâcib olmaz. Belki mudârib süknâ-yı aslî ile sakindir. Başkası Ü3ere nafakanın vâcib olması, o kimsenin kendisini o uğurda meşgul etmesin-dendir. Böyle bir şey de bulunmamıştır. Şu hâlde nafaka, kendi malından lâzım gelir.
Yolculukda ımudârîbin yiyeceği, içeceği ve giyeceği, hizmetçisinin ücreti ve giyeceklerinin yıkanması ve eğer ihtiyâcı var ise dülınü [14] ve kiralamak veya satın almak suretiyle bineceği hayvanı ve onun yemi, mudârebe ma lın d an dır. Çünkü mudârib, yolculuk yaptığı zaman mudârebenin işiyle meşgul olur. Bu durumda nafaka, mudârebe malından vâcib olur. Çünkü o, meşguliyetin karşılığıdır.
Nafaka, belli miktar ile vâcib olur. Yâni hâcet-i asliyyesi [15] üzere ziyâdesiz ve noksansız vâcib olur.
Mudârib, belirli olan mikdârdan fazlasını Öder. Geri kalan yiye-cekden ve sâireyi, yolculuğu tamâm edip ikâmetten sonra, hacet tamâm olduğu için mudârebe malına geri verir.
Mudâribin, iş için gittiği ve ailesi ile gecelemediği, yolculuk müddetinden ve mesafesinden az olan yer, yolculuk (sefer) gibidir, [Yânı nafaka vâcib olur.] Bu mertebeden daha azında vâcib olmaz.
Eğer mudârib kâr etnıişse;mal sahibi: kârdan infâk edilen mik-dârı sermâyesi tamâm oluncaya kadar alır. Eğer kârdan bir şey artarsa, aralarında taksim edilir.
Eğer, mudârib. mudârebe malını (metâ'mı) kâr ederek (murâba-haten) satarsa, mudâribin nafakasına mahsûb edilir. Yâni mudâribin meta' için harcadığı, yükletip taşıtma (hami), çamaşırcı, hammâl ve simsar ücreti, harcadığı, nafakalara katılıp hesâb edilir. Çünkü bu şeyler, kıymette fazlalık olur. Tüccânn örf ve âdeti; murabaha satışında, bu gibi şeyleri sermâyeye katmakdır. Yolculuğunda kendi nafakası ve mal hakkındaki emeklen (tekallübâtı) hesâb edilmez. Çünkü tüccarlar, bunları âdet etmemişlerdir. Bunlar, satılık malın kıymetini de arttırmaz.
Mudâribin elinde, yarıya mııdârebe ortaklısı için bin akça olup, o akça İle buğday satın alıp. iki bin akçaya satsa; ve bu iki binle bir köle satın alıp. iki bini nakci ödemeden o iki bin akça mudâribin elinde zayi' oiaa, mudârib beşyüz akçasını, geri kalanını rnal sahibi öder.
da. bin beşyüz akçadır. Kölenin dörttebiri mudârıcin olur. Geri kalan üç çeyreği de "mudârebe ortaklığınındır. Sermâye. ikib:u besyiiz olur. Çünkü mal, ikibin akça olunca, malda bin akça kâr ortaya çıkmıştır. Bu durumda, mal sahibi ile mudârib arasında yarıya bölünür. ', Bundan mudâribin payı beşyüz akçadır. İkibin akçaya köleyi satın al-dıkda, köle ikisi arasında müşterek olur ve bu durumda, dörttebiri mudâribin; dörtteüçü de, mâlikin olur. Bundan sonra, ikibin akça saymadan önce zayi' olunca, ikisinin üzerine kölenin semeninin ödenmesi, kölede olan mülkleri kadarınca lâzım gelir ve dörtte-bin beşyüz akça mudâribe, dörtteüçü bin beşyüz. akça da mal sahibine lâzım gelir. Bu takdirde mudâribin payı, mudârebeden çıktı. Çünkü onun payı üzerine ödendi. Mudârebe malı ise, emânettir. İkisi arasmda birbirine eıddiyyet vardır. Fakat mâlikin payı, mudârebe üzere kalır. Çünkü mudârebede ona zıct ınmnâî'î) olan bir şey yokıur.
Köle, ancak ikibin akçaya murabaha yapar. Yânı köle, ancak bin akçaya murabaha satışı yapabilir. Çünkü mudârib onu ikibin akça ile satın almıştır. Eğer köle ikibinin katı olan dön bin akça ile satılsa, mudârebenin payı üçbin akça olur. Bunun ikibin beşyüz akçası sermâyedir. Kârı, beşyüz akça olarak aralarında yarıya bölünür.
Mudârib, mâlikden bir köleyi bin akçaya salın alsa, malik ise onu bunun yarı kıymetine satın almış bulunsa; mudârib o köleyi bin akçaya değil, murâbahaten beşyüz akçaya satar. Çünkü kölenin, mudâribe satılması, mâlikin kendisine satılması gibidir. Zîrâ mudârib, onun vekilidir. Her ne kadar mudâribin hakkı tealluk ettiği için satışın cevazına hükm olursa da, onun üzerine murabahanın bina edilmesi caiz olmaz. Çünkü mudârebe, emânet ile hıyanet şübhesinden sakınmak üzerine bina edilmiştir. Şu hâlde mâlikin satın aldığı mik-dâr üzerine bina edilir. Ve mudârib, onu satmakda vekil gibi olur,. Eğer hilafı olur; yânî mâlik, köleyi bine alıp mudârebeten beşyüze satarsa, mudârib onu murâbahaten beşyüze satar. Çünkü ikisi arasında câri olan satış, yok gibidir. Nitekim daha önce sebebi zikredilmiştir; binâenaleyh, murabaha, mudâribin satın aldığı mikdâr üzerine bina edilir. Sanki mudârib, köleyi, mâlik için satın alıp, ona satmaksızın vermişdir.
Mudârib, mudârebe malının bin akçasiyle, ikibin akçaya muâdil olan (yâni kıymeti ikibin akça eden) bîr köle satın alsa, o da bir adamı hatâen öldürse, nıudârib ve mâlik, köleyi vermek, ya da diyeti ödemek ile emr olunsaîar, köleyi verirlerse, mudârebe sona erer. Çünkü köle verilmekle ikisinin de mülkünden bedelsiz çıkmıştır. Fidye verip kurtarırlarsa, köle mudârebeden çıkar.
Mudâribin payı; kölede onun mülkü fidye vermekle tekarrur ettiği içindir. Binâenaleyh, taksim gibi olur. Mâlikin payına gelince; köle cinayet sebebiyle ikisinin de mülkünden çıkmış gibi olur. Zîrâ aslî oîan mucib, köleyi vermektir. Fidye vermekle, sanki ikisi köleyi satın aiıp; ondan sonra üzerlerine dört çeyrek ile tekarrur etmiş gibi olur. Fidyenin dörttebiri, mudârib; geri kalan dörtteüçü de mâlik üzerine olur. Çünkü fidâ, mülkün (harcıdır) mü'netidir. Şu hâlde, onun mikdârınca takdir edilir. Mülk ise, ikisi arasında dört çeyrek idi. Çünkü mal, bir tek ayn olunca, kâr - ki aralarındaki ortak bindir zahir olur. Bin akça ise. mâlikin sermayesidir. İkisi kölenin fidyesini verince; köle ikisinin olmuş ve mudârebe olmakdan çıkmıştır. Şu hâlde; haklarının mikdâimca bir gün mudâribe, üç gün mal sahibine hizmet eder.
Mudârib. mudârebe maimın hin akçasıyle bir köle satın alsa ve o bin akça; ödenmeden Önce helak olsa. mâlik semenini verir. Sonra bu minval üzere devam eder. Yâni, bin akçanın helak olduğu her defasında, bitinceye kadar mâlik bin akça daha verir. Ve,bu sonsuza kadar devam eder.Verdiği malın hepsi, mâlikin sermayesidir. Bununla, muayyen bir köleyi bin akçaya satın almaya vekil olan kimse arasında fark vardır ki; bir kimse, bir vekile bin akça verdikde, vekil bir köle satm alıp satıcıya bin akçayı vermezden önce, o bin akça helak olsa, vekil müvekkile ancak bir kere rücû' eder. Fark, malm mudâribin elinde emânet olmasından doğmaktadır. Nitekim yukarıda geçti. İs-' tîfâ (hakkını tam anlamıyle almak) ise; ancak mazmun olan kabz ile olur. Şâyed mudâribin kabzı, istilâya yorumlansa, ödeyici olur. Halbuki bu, emânete aykırıdır. Şu hâlde, ikinci olarak teslim alması; {mudâribin kabzı) emânet cihetine yorumlanır. İstifa cihetine yorumlanmaz. Helak olursa, mâlik hesabına helak olur. Vekil bunun aksinedir. Çünkü onun müstevfî (hakkım almış saymak) kılınması mümkündür. Zîrâ ödemek vekâlete aykırı değildir. Gâsıb, mağsubun satılmasına vekil olsa; caiz olur. Hattâ mağsûb, gâsıb vekil oldukdan sonra elinde helak olsa, öder. Şâyed vekil bin akçaya' köleyi satın alsa, satıcıya semeni ödemesi gerekir. Müvekkilin de vekile onun mislini ödemesi gerekir. Vekîl, müvekkilden hakkını alınca; onun teslim alması, iştîfâ cihetine yorumlanır, emânet cihetine yorumlanmaz. Şâyed vekîl onu bir kere alsa, hak asla bakî kalmaz. Makbuz helak olursa, helak çaresiz vekîl aleyhinedir.
Mudâribin beraberinde ikibhı akça olup mâlike; «Sen, bana bin akça verdin, ben de bin akça murabaha hâsıl ettim!» dese, mâlik de; «Ben, sana ikibin akça verdim!» dese veya mudârib umûm iddia etse, yâhûd «Sen, benim için ticâret ta'yîn etmedin!" dese. mâlik de sonun- ' cu iki surette husus iddia etse. söz mudâribindir. Birinci surette, mu-dâribindir. Çünkü, ikisinin ihtilâfının hâsılı teslim almanın mikdâ-rmdadır. Teslim alan, malın mikdârmı bilmekde daha hak sahibidir. Çünkü mal berâberindedir. Böyle yerde söz, garantör (zamîn) olsun, emin olsun teslim alanındır. İkisinden hangisi fazîaîıkdan iddia eylediği mikdâr üzerine bürhân getirirse, kabul edilir. Çünkü mal sahibi sermâyede fazlalık; mudârib ise, kâr ve- kazançda fazlalık iddia etmektedir. Beyyineîer, isbât içindir. Sonuncu iki surete gelince: Bunlarda asi olan umûmdur. Ve söz, asılla istidlal edenindir. Eğer mâlik ile mudâribden her biri bir nev'î iddia ederlerse, husus üzerinde ittifakları olduğu için söz mâlikindir. Kendisinden izin alınan kimsenin sözüne i'tibâr edilmesi evlâ bit'tarîktir ve ödemenin inkârına muhtaç olduğu için beyyine mudâribe düşer. Nitekim elinde bin akça olan kimse; «Bu bin akça Zeyd'in mudârebesidir ve kâr da etti!" dese, Zeyd de; «Ticâret malıdır (bidâadır).» dese, Zeyd yeminiyle tasdik edilir. Çünkü Zeyd, kâr da'vâsmı yâhûd mudâribin ameline kıymet biçme da'vâsını inkâr etmektedir.
Ya da, elinde bin akça olan kimsenin dediği gibi; bu bin akça ödünçtür, deyip; Zeyd de ticâret malıdır veya emânettir, dese. bu durumda Zeyd yeminiyle tasdik edilir. Çünkü Zeyd. temellük da'vâsmı inkâr etmektedir. Şâyed ikisi de bir vakit ta'yîn ederler ve mal sahibi; «Bu malı, sana Rama-zan'da verdim!», mudârib de; «Şevvâl'de verdin!» derse, sonraki vaktin sahibi evlâdır. Çünkü sonraki, evveli nesh eder. [16]
Konular
- Gasb Bölümü
- Gasb Edilen Şeyler Hakkında Bir Fasil
- İkrah (Zorlama) Bölümü
- Hacr (Tasarruftan Alıkoymak) Bölümü
- Oğlan Ve Kız Çocuğun Bulûğa Erişmesi Hakkında Bir Fasıl
- Me'zûn (Tasarruf Etmesine İzin Verilen Kimse) Bölümü
- Vekâlet Bölümü
- Aliş - Verişe Vekâlet Babı
- Alıp-Satmaya Vekil Olan Kimse Hakkında Bir Fasıl
- Husûmete (Da'vâya Çıkmaya) Ve Kabza (Teslîm Almaya) Vekâlet Bâbî
- Vekilin Azli Babı
- Kefalet Bölümü
- Kefalet Hakkinda Bir Fasıl
- Havale Bölümü
- Mudârebe Bölümü
- İzinsiz Mudârebe Hakkında Bir Bâb
- Ortaklik (Şirket) Bölümü
- Fâsid Şirket (Ortaklık) Hakkinda Bir Fasıl
- Muzaraa Bölümü
- Müsâkât Bölümü
- Da'vâ Bölümü
- Yemînleşme (Tehâlüf) Babı
- Hasım Olan Ve Olmayan Kimseler Hakkında Bir Fasıl
- İki Adamın Davâsi Babı
- Neseb Davâsi Babı
- Davâ Hakkında Bir Fasıl.
- Davâ Konusuna Ek
- İkrar Bölümü
- İkrarda İstisna Ve İstisna Ma'nâsîna Gelen Lâfız Babı
- Hastanın (Ölüm Hastasının) İkrarı Babı