14- HASTANIN, MÜZÂRAA VE MUAMELESİ

Bu mes'eleler, bir asıl üzerine bina kılınmıştır: Şayet, bir kimse, hastalığında bir tasarrufda bulundu ve o hasta­lıktan da öldü ise, ona, alacaklıların ve vârislerin hakkı teallûk etmez. Birde, alacaklıların ve varislerin hakkının bâtıl olmaması hâli var­dır. Bunların hakkı, o hastaya —bir mahalden, diğer mahalle intikal ettiği gibi— intikal eder.

Meselâ: Bir malı satmış, fakat bedelini almamış olması ve benzeri haller gibi...

Bu da hastanın tasarrufatındandır ve sahih tasarruftur.

Hastanın, bir kısım tasarrufuda vardır ki, bunlarda alacaklıları­nın da vârislerin de haklan bâtıldır. Bu, hastanın teberrusudur.

Ölüm hastası ise, bu tasarruftan memnu'dur. (= yasaklanmıştır.)

Bundan sonra, alacaklıların ve vârislerin haklan, gerçekten onun mirasına taalluk eder. Belirli şeylerde olduğu gibi...

İmim Muhunmed (R.A.), el-Ad kitabında, şöyle buyurmuştur: Bir hasta, ölüm hastalığında, şartlarına uygun bir şekilde, bir yeri­ni müzâraa olarak verirse; burada iki durum vardır:

Birincisi: Tohumun, zirâatci tarafından olması hâli.

Bu durumda müzâraa caizdir. Zirâatcinin de yabancı veya vâris­lerden biri olması müsavidir. Keza, bu hastanın borcunun, malının ta­mamını tamamen kaplamış olup olmaması da farketmez.

İkinci donun: Tohumun, hasta tarafından olması ve bu hastanın da başka malının olmayıp, yalnız o yeri ile tohumunun bulunması hâli.

Bunda da iki durum vardır:

A-) Zirâatci yabancı olur ve ölünün borcu bulunmaz.

Bu durumda, zirâatcinin, ekilen şeyin bitmiş olduğu hâldeki hisse­sine bakılır ve ona, zirâtta ecr-i misil verilir.

Şayet, mahsûldeki hissesinin kıymeti, zirâatcinin ecr-i misilİ kadarsa veya daha az ise bu böyledir.

Çiftçiye, mahsûlden hissesi kadar teslim edilir; sonra da artım ya­parsa, ona itibar edilmez.

Şayet hissesi, ecr-i misilden fazla ise, ölenin üçte bir malından çı­karılır. O takdirde, tamamı zirâatciye —bir kısmı vasiyyet, bir kısmı da müaveda olarak— teslim edilir.

Eğer, çiftçinin hissesi, ölenin malının üçte birinden çıkarılmaz ise» vârislerin izin vermesi hâlinde, onun tamamı çiftçiye teslim edilir.

Şayet vârisler izin vermez ise, zirâatciye, amelinin müaveda hük­müyle, ecr-i misli verilir; kalan vârislerin olur. Ve vasiyyete itibar edi­lir. Bu, zirâatci yabancı olduğu zaman ve ölenin borcu olmadığı zaman böyledir,

Ölen zâtın, malının tamamını içine alacak kadar —sıhhatli iken veya hastalığında yapmış olduğu borcu varsa; bu durumda ziraî ortak­lıktaki hissesine —mahsûl çıktığı zaman— bakılır: Bu hissenin bir kıy­meti olur. Bu kıymet, zirâattan hissesi kadar —veya yaptığı çalışma, yap­ması gerekenden daha az ise— hisse de az olabilir. Bu hisse alacaklıya teslim edilmez; bilakis ona ortak olunur; ve onu hastanın alacaklıları alır.

Şayet mal sahibinin ondan başka hiç bir şeyi yoksa hisseleri mikta-nnca aralarında taksim ederler.

Bu, müzâraanın kıymeti, hasad vaktine kadar artarsa, böyledir.

Şayet âmilin ecr-i misli hissesinden fazla olacak olursa; zirâat onun ecr-i misline, alacaklıların alacağına göre darbolunur. Herkes hakkı ka­darını alır ve zirâatciye teslim edilmez. Ancak, zirâatci kendisi kesesin­den harcama yapmışsa, o müstesnadır. Onu, alacaklılara düşenden de alır. Ve o yer satılır; herkes alacağı nisbette alacağını alır.

Zikrettiğimiz bu husus, zirâatci yabancı olduğu zaman böyledir.

Zirâatci vâris ise, amelinin, (= çalışmasının) ecr-i mislini veya faz­lasını alır.

İmim Ebû Hanîfe (R.A.)'nin kıyâsına göre, bu durumda müzâraa fâsid olur. Hatta o vâris, çıkan mahsûlden bir şeye ortak olamaz, ancak ecr-i mislini alır.

İmimeyn'e göre ise, eğer hasta borçlu değil ise, vârisin hissesine ba­kılır. Ekinin bittiği zaman hissesi kıymeti ile aynı veya daha eksikse, ecr-i mislini veya azım alırsa; bu meşru olur. Bundan sonra ziyadeleşme olursa; ecr-i misli ve çalışması kadar fazla alır.

Şayet fazlalık olmaz ise, şartı kadarını alır. Zira müstehak olsa, va­siyyet kadarına müstehak olur. Vârise ise, vasiyyet olmaz. Ancak, di­ğer vârisler razı olursa, o zaman olur.

Şayet ölen çok borçlu ise, cevap yabancıya olan cevabın aynıdır. Çünkü, önada vasiyyeti yoktur. Cevap yabancının cevabı gibidir. Ki biz, bunu daha önce zikrettik. Muhıyt'te de böyledir.

Sağlam olan bir adam, hastalığına kadar, bir yerini müzâraa or­taklığına verir; tohumda âmil tarafından olur; bu tarla sahibinin, baş­ka bir malı da bulunmaz ve bu tohum, tarladan çıkar; adam da ölürse; cevap, hasta bir adamın, tohumu âmilden olmak üzere, tarlasını zirâat­ciye vermesinin cevabının aynıdır.

Çünkü, burda hasta, amili, çıkacak olan mahsûlün bir kısmı karşılı­ğında icarlamıştır.

Muamele de, bu hususta, aynen böyledir. Seraha'nin Muhıyt'nde de böyledir.

Hasta, kendi adına, tarlasına ekilip, dikilmesi için bakliyat ver­diğinde; bu bakliyat yetişmez veya hurmalar olgunlaşmaz yahut bahçe­nin meyveleri henüz yeşil (ham) olur, olgunlaşmış olmazsa; şartlan da "Allah neyi verirse, ona ortak olmak" olursa, cevap müzâraada olan cevabın aynısıdır.

Şayet tohum hasta tarafından verilmiş ise bu böyledir.

Eğer hasta, hurmalığını bir seneliğine, muâmeleten (= çalışıp bak­ması) onu sulaması, budaması ve benzeri işleri yapması, Allah'ın vere­ceğin de ortak olmaları şartıyle vermiş; hurmalar da çıkıp, yetişmemiş ise; âmile, onun ecr-i misli veya ondan azı verilir. Onu sular, bakar ve hurma sararırsa; bu durumda o, büyük mal olmuş olur; sonra da, hur­malar yaramaz hâle gelip bozulurlar, ve kıymeti, onun ilk zamandaki hâlinden aşağı düşer; bundan sonra da hurmalık sahibi Ölür ve üzerin­de, bütün malını kuşatıcı borcu olursa; ölenin malının tamamı, âmil ile diğer alacaklıları arasında taksim edilir ve alacaklıların alacakları nis-betiyle çarpılır. Âmilinki de hurmanın sararmış halindeki kıymeti ile çar­pılır. Âmil meyveden noksan olanı tazmin ettiremez.

Şayet ölenin borcu yoksa, mes'elenin diğer kısmı hâli üzeredir; âmil çıkan hurmanın yansını alır; yarısını da vârisler alırlar. Muhyt'te de böyledir.
En doğrusunu bilen Allahu Teâlâ'dır. [29]

Eser: Fetvayı Hindiye

  • Yeni Ekle
Yorumlar (0)

Fetvayı Hindiye

 

Son eklenen ruyalar

Sitemizde yer alan soruların cevapları özenle islami eserlerden seçilerek yazılmaktadır.
..