İki kişi ortak olmak istediklerinde, birinin yüz dinarı, diğeri­nin de bin dirhemi olsa, işte bu ortaklık —her. ne kadar, mallar bir­birine katışmasalar bile— caizdir. Zira, imamlarımızın üçüne göre de, malların birbirine karışması şart değildir. Bu mes'ele, şirket ki­tabında ma'rufdur.

Şayet ortak olduktan sonra ve alış-veriş yapmadan önce,, ,o iki maldan birisi zayi olursa; mal sahibinin malı olarak zayi olmuş olur. Bu da ma'rufdur.

Alış-verişten önce zayi olacak bir malın, mal'sahibinin değilde, ikisinin arasında ortak olmasını isterlerse; buna çâre:

Hassâf şöyle buyurmuştur:

Dinar sahibi, dinarının yarısını; dirhem sahibine —dirhemlerin yansına karşılık olarak— satar. O takdirde, her iki mal da ortak olur. Sonra, istedikleri gibi anlaşma yaparlar.

Eğer onların birinin eşyası, diğerinin malı bulunur ve ortak ol­mak isterlerse; bu caiz olmaz.

Hassâf buna çâre olmak üzere, şöyle buyurmuştur:

Eşya sahibi, eşyasının yarısını mal sahibine satar. Bu durumda, o mala da, eşyaya da aralarında ortak olurlar. Sonra da sözleşmele­rini yaparlar. Bu çâre açıktır.

İmim Muhammed (R.A.), bunu ortaklığın aslında zikreylemiştir.

Şemsü'l-Eimme el-Halvânî'de, Hassâf'in sözünü söylemiştir.

Ortaklık sözleşmesi yaparlar ve bu, nakid hakkında sahih olur. Kâr artımı da caiz olur.

Fakat her ikisinin de eşyaları olur ve ortak olmak isterlerse; Has-sâf, buna çâre olarak şöyle buyurmuştur:

Her birisi, eşyasının yarısını, diğerinin eşyasının, yarısına satar. Sonra da aralarında anlaşma yaparlar.

Bu durum her ikisinin de eşyalarının kıymeti müsavi olduğu za­man böyledir.

Fakat birinin eşyasının kıymeti, diğerinden fazla ise; Şöyle ki: Bi­risinin eşyasının kıymeti dört bin dirhem, diğerinin ise bin dirhem olursa; bin dirhem olan zat, eşyasının beşde dördünü, arkadaşının beşte birine satar. Bu durumda her birinin eşyası, beşte bir olur ve kazançlarını aralarında sermâyeleri nisbetinde taksim ederler.

Meselâ:
Alinin sermâyesi     : 4.000 dirhem.
Velinin sermâyesi    : 1.000 dirhem.
Sermaye yükünü     : 5.000 dirhem.
Kâr                         : 1.000 dirhem.

Kâr'dan hisseleri
Aliye:  800 dirhem.
Veliye : 200 dirhem.
Yekûn : 1.000 dirhem.

Birinin yanında bin, diğerinin yanında iki bin dirhem bulu­nan iki kişi, aralarındaki kârı yarı yarıya taksim etmek isterlerse; buna çâre olarak Hassâf, şöyle buyurmuştur:

İkibin dirhemi olan-şahıs, beş yüz dirhemini arkadaşına ödünç olarak verir. Böylelikle sermâyeleri müşterek ve müsavi olur. Ve kâ­rına müsavi şekilde ortak olurlar.

Keza, birinin malı olur da, diğerinin olmazsa, buna çâre: Mal sahibi, malının bir kısmını diğerine borç vermek suretiyle ortak olur­larsa; bu caiz olur.

İki ortaktan birisi, diğerinin bulunmadığı bir sırada ortaklığı boz­mak isterse; bu .caiz olmaz. Hassâf, buna çâre olarak şöyle buyurmuştur:

Hazırda olan ortak, olmayana ortaklığı bozmasi için, mektup yollar veya adam gönderir. Veya ortaklığı bozması için bir vekil tâ­yin eder.
Şeyhu'1-İmâm Şemsti'I-Eimme es-Serahsî, şöyle buyurmuştur:
Bu çâre, her sözleşme için geçerli olmaz. Vekili azl, izinli köleyi ticâretten men etme ve müdârabeyi fesh etme gibi... Muhıyt'te de böyledir. [26]