16- KARŞILIKLI BORÇ ALIŞVERİŞİ HAKKINDAKİ ŞERİ ÇARELER
Bir adamın, diğerinde şahitsiz malı (alacağı) olur ve borçlu, ikrar olunan malı (borcunu) vermekten kaçınır; ancak, va'deii verecek olur veya "yarısına anlaşma yaptı." der; mal sahibi de bu durumda, va'deli olduğu da, sulhu da caiz olmayacak şekilde, bir çâre ararsa; borçlu, alacak sahibine: "Bana va'de vermezsen, veya sulh olmaz isen yahut bir kısımını düşmezsen senin iddia eylediğini, ben ikrar,etmem. derse; bu, malı (borcu) ikrar olmaz mı?
Ba'zı âlimlere göre, bu bir ikrar olur. Mal sahibinin çâre aramasına ihtiyaç kalmaz.
İmâm Muhammed (R.A.), bu meseleyi, İkrar Kitabı'nda zikreylemiş ve: "Bu, ikrar olmaz." buyurmuştur.
Mal sahibi bir çâre arayarak, bunun bi'1-ittifak ikrar olmasını ve borçlunun te'cil ve sulh sözünün sahih olmamasını isterse, buna çare:
Mal (alacak) sahibi,, güvenilir bir adamın yanında, malını (alacağını) ikrar edip, onu şahit edinir ve dediğimiz gibi onu, o malı almaya vekil tâyin eder. Sonra da o ikrar olunan zat ile, mal sahibi hâkime giderler. Kendisi için ikrar yapılan adam: "Gerçekten bu adamın filan üzerinde şu şu kadar malı vardır." diyerek, onu hâkimin yanında ikrar eder. Ve hâkime: "Ben, bu ikrar ediciyi, bu malı teslim almaktan men eyliyorum." der.
Bu mes'ele, Mebsut'ta bulunmadı; ancak, Hassâfdan böyle nakledildi.
Bazı âlimlerimiz de: "Bu nevî, çârelerde nazar vardır. Uygun olanı, hâkimin ikrar ediciyi maldan men etmemesidir. Çünkü, onu men etmek, matlûbun hakkını ibtal olur. Zİra o, ikrar ediciye hakkını ödediğinden beraata hak sahibidir.
Bir adamın başka birinde malı (alacağı) olur ve üzerinde mal (Borç) olan zat, onu başka birine havale etmek isterse; buna çâre: Başkasına borcu olan kişi, kendisine hayâle etmek istediği adama: "Şu köleni veya eşyanı, filana sat. Onun bende bin dirhem alacağı vardır." der ve o me'mur, kölesini, alacaklısına satar; alacaklı da onu kabul ederse; borçlunun borcu, alacaklıya ödenmiş olur. Borçlu, bu defa da ikinci adama borçlanmış olur. Bu durumda borçlu, köle sahibine: "Köleni, benim üzerimde olan borca karşılık sat ve parasını benim borcuma mukabil ver." demiş olur ki, bu caizdir. Borç köle sahibine çevrilmiş olur.
Bu mes'ele, Câmia's-Sağîr'de zikr edilmiştir.
Burada iki çâre zikredildi. Birisi bizim yukarıda söylediğimiz çaredir.
İkincisi ise: Borçlu olan zat, diğer adama "alacaklı ile bir köle karşılığı sulh olmalarını "söyler ve sulh olurlarsa; bu durumda köle sahibi borçluya, kölenin bedeli için müracaat eder. Böylece, borç yönünü değiştirmiş olur.
Eğer ikrar olunan alacak satıcınındır derse ve bende ondan vazgeçtim derse, buna inanılmaz, buna çâre:talibin ikrarı yazılır ikrar edilene karşı talibin ikrarı da yazılır ve derki müslüman bir hakimin huzurunda benim vekilim alacağı aldı, bundan sonra yemin vermek yoktur bu durumda yapılacak bir şey kalmaz.
Bir adamın, başka birinde alacağı olur ve borçlu, belirli bir vakte kadar müsaade ister; alacaklı da buna razı olur. Sonra da korkup, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre bir çâre isterse: "Şu vakte kadar" diye belirli bir müddet tâyin eder. Veya, "şu aya kadar." diye, belirli bir müddet gösterir ve o ayı iyice belirtir. Âlimlerimiz, satış tamam olduktan sonra, "satış vekilinin te'cili veya tencimi" hakkında ihtilaf eylediler. Ve netice, te'ciline de, tencimine de ittifak eylediler. En uygun olanın da talibin (alacaklının) bunu ikrar etmesidir.
İmâm Ebû Yûsuf (R.A.): "Alacak sabitleştikten sonra, te'cili caiz olmaz." buyurmuştur. Malın ikrarını ise aslen tecviz eylemiştir.
Bunun benzeri: İki kişi; bir alacağa ortak olup, onlardan birisi, bu alacağını ertelemek ister; diğeri ise, buna razı olmazsa, bu erteme asla caiz olmaz.
Şayet, alım-satım zamanı birisi te'cilini ister; diğeri buna razı olmazsa, o takdirde razı olanın hissesini ertelemesi caiz olur.
Kazf haddi de böyledir. Kâzifi (= müfteriyi), kazfolunan affetse bile, onun affiyle amei edilmez.
Şayet, kendisine kazfedilen: "Ben da'vayı ibtâl ediyorum." derse; had düşer. Bunun sıfatını açıklaması gerekir; sadece söylemesiyle olmaz. İki mes'ele böyledir. Şeyhu'l-İmâm Şemsü'l-Eimme es-Serahsî:
Halvânî'ye göre bu te'hir örf ise, caiz olur; değil ise, caiz olmaz. İ mâm ey ne göre, vekâlet kitabında, satış vekili va'deli satarsa, eğer, bu örf ve adet ise, işte bu caiz olur. İmâm Ebû Hanife (R.A.)'ye göre her haliyle caizdir.
Bir adamın diğer birinde alacağı olduğunda, o adamın vârisinin, onu tecil etmesi caiz olmaz.
Şeyhu'l-İslâm Şemsü'l-Eimme el-Ha!vânî: "Böyle yapmak örf değildir." buyurmuştur.
Ancak Hassâf: "Murisin ölümünden sonra, te'cil edilebilir." buyurmuştur.
Hasan bin Zeyd bu babda bunu zikreylememiştir.
Hassâf ise: "Vâris hakkında te'cil sabit değildir, buyurmuştur. Çünkü alacak onun hakkında sabit değildir. Zira alacaklının ölümü sebebiyle, borç zimmetinden düşmüştür. Te'hir nasıl olur da avdet eyler?
İşte biz bunun için, "te'hir sabit olmaz." diyoruz.
Âlimlerimiz, bu mes'ele hakkında şöyle buyurmuşlardır: İmâm Muhammed (R.A.) bu mes'eleyi el-AsıI'da zikretmedi. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre ise, uygun olanı, bu tehiri sabit görmektir.Zehıyre'de de böyledir. [31]
Ba'zı âlimlere göre, bu bir ikrar olur. Mal sahibinin çâre aramasına ihtiyaç kalmaz.
İmâm Muhammed (R.A.), bu meseleyi, İkrar Kitabı'nda zikreylemiş ve: "Bu, ikrar olmaz." buyurmuştur.
Mal sahibi bir çâre arayarak, bunun bi'1-ittifak ikrar olmasını ve borçlunun te'cil ve sulh sözünün sahih olmamasını isterse, buna çare:
Mal (alacak) sahibi,, güvenilir bir adamın yanında, malını (alacağını) ikrar edip, onu şahit edinir ve dediğimiz gibi onu, o malı almaya vekil tâyin eder. Sonra da o ikrar olunan zat ile, mal sahibi hâkime giderler. Kendisi için ikrar yapılan adam: "Gerçekten bu adamın filan üzerinde şu şu kadar malı vardır." diyerek, onu hâkimin yanında ikrar eder. Ve hâkime: "Ben, bu ikrar ediciyi, bu malı teslim almaktan men eyliyorum." der.
Bu mes'ele, Mebsut'ta bulunmadı; ancak, Hassâfdan böyle nakledildi.
Bazı âlimlerimiz de: "Bu nevî, çârelerde nazar vardır. Uygun olanı, hâkimin ikrar ediciyi maldan men etmemesidir. Çünkü, onu men etmek, matlûbun hakkını ibtal olur. Zİra o, ikrar ediciye hakkını ödediğinden beraata hak sahibidir.
Bir adamın başka birinde malı (alacağı) olur ve üzerinde mal (Borç) olan zat, onu başka birine havale etmek isterse; buna çâre: Başkasına borcu olan kişi, kendisine hayâle etmek istediği adama: "Şu köleni veya eşyanı, filana sat. Onun bende bin dirhem alacağı vardır." der ve o me'mur, kölesini, alacaklısına satar; alacaklı da onu kabul ederse; borçlunun borcu, alacaklıya ödenmiş olur. Borçlu, bu defa da ikinci adama borçlanmış olur. Bu durumda borçlu, köle sahibine: "Köleni, benim üzerimde olan borca karşılık sat ve parasını benim borcuma mukabil ver." demiş olur ki, bu caizdir. Borç köle sahibine çevrilmiş olur.
Bu mes'ele, Câmia's-Sağîr'de zikr edilmiştir.
Burada iki çâre zikredildi. Birisi bizim yukarıda söylediğimiz çaredir.
İkincisi ise: Borçlu olan zat, diğer adama "alacaklı ile bir köle karşılığı sulh olmalarını "söyler ve sulh olurlarsa; bu durumda köle sahibi borçluya, kölenin bedeli için müracaat eder. Böylece, borç yönünü değiştirmiş olur.
Eğer ikrar olunan alacak satıcınındır derse ve bende ondan vazgeçtim derse, buna inanılmaz, buna çâre:talibin ikrarı yazılır ikrar edilene karşı talibin ikrarı da yazılır ve derki müslüman bir hakimin huzurunda benim vekilim alacağı aldı, bundan sonra yemin vermek yoktur bu durumda yapılacak bir şey kalmaz.
Bir adamın, başka birinde alacağı olur ve borçlu, belirli bir vakte kadar müsaade ister; alacaklı da buna razı olur. Sonra da korkup, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre bir çâre isterse: "Şu vakte kadar" diye belirli bir müddet tâyin eder. Veya, "şu aya kadar." diye, belirli bir müddet gösterir ve o ayı iyice belirtir. Âlimlerimiz, satış tamam olduktan sonra, "satış vekilinin te'cili veya tencimi" hakkında ihtilaf eylediler. Ve netice, te'ciline de, tencimine de ittifak eylediler. En uygun olanın da talibin (alacaklının) bunu ikrar etmesidir.
İmâm Ebû Yûsuf (R.A.): "Alacak sabitleştikten sonra, te'cili caiz olmaz." buyurmuştur. Malın ikrarını ise aslen tecviz eylemiştir.
Bunun benzeri: İki kişi; bir alacağa ortak olup, onlardan birisi, bu alacağını ertelemek ister; diğeri ise, buna razı olmazsa, bu erteme asla caiz olmaz.
Şayet, alım-satım zamanı birisi te'cilini ister; diğeri buna razı olmazsa, o takdirde razı olanın hissesini ertelemesi caiz olur.
Kazf haddi de böyledir. Kâzifi (= müfteriyi), kazfolunan affetse bile, onun affiyle amei edilmez.
Şayet, kendisine kazfedilen: "Ben da'vayı ibtâl ediyorum." derse; had düşer. Bunun sıfatını açıklaması gerekir; sadece söylemesiyle olmaz. İki mes'ele böyledir. Şeyhu'l-İmâm Şemsü'l-Eimme es-Serahsî:
Halvânî'ye göre bu te'hir örf ise, caiz olur; değil ise, caiz olmaz. İ mâm ey ne göre, vekâlet kitabında, satış vekili va'deli satarsa, eğer, bu örf ve adet ise, işte bu caiz olur. İmâm Ebû Hanife (R.A.)'ye göre her haliyle caizdir.
Bir adamın diğer birinde alacağı olduğunda, o adamın vârisinin, onu tecil etmesi caiz olmaz.
Şeyhu'l-İslâm Şemsü'l-Eimme el-Ha!vânî: "Böyle yapmak örf değildir." buyurmuştur.
Ancak Hassâf: "Murisin ölümünden sonra, te'cil edilebilir." buyurmuştur.
Hasan bin Zeyd bu babda bunu zikreylememiştir.
Hassâf ise: "Vâris hakkında te'cil sabit değildir, buyurmuştur. Çünkü alacak onun hakkında sabit değildir. Zira alacaklının ölümü sebebiyle, borç zimmetinden düşmüştür. Te'hir nasıl olur da avdet eyler?
İşte biz bunun için, "te'hir sabit olmaz." diyoruz.
Âlimlerimiz, bu mes'ele hakkında şöyle buyurmuşlardır: İmâm Muhammed (R.A.) bu mes'eleyi el-AsıI'da zikretmedi. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre ise, uygun olanı, bu tehiri sabit görmektir.Zehıyre'de de böyledir. [31]
Konular
- Yeminle İlgili Diğer Bir Çare
- Alacağı Alma Hakkında Bir Çare
- "Bu Elbiseyi, Filan Adama Satmıyacağım." Diye Edilen Yemine Çareler:
- "Şu Köleyi Satin Alırsam, O Hürdür" Diye Yemin Eden Şahıs İçin Çâreler:
- Yemekle İlgili Yemin Hakkında Bir Çare
- Nafaka İle İlgili Yemine Çare
- Yine Nafaka İle İlgili Yemin Hakkında Çareler
- 10- BİR KÖLEYİ AZÂD ETME, MÜDEBBER VE MÜKATEP KILMA
- 11- VAKIFLA İLGİLİ MESELELER HAKKINDA SERİ ÇARELER
- 12- ORTAKLIKLA İLGİLİ MESELELER HAKKINDA SERİ ÇARELER
- 13- ALIM VE SATIM İŞLEMLERİ İLE İLGİLİ ÇARELER
- İstibra Meselesi İle İlgili Şer'i Çareler
- 14- HİBE İLE İLGİLİ ŞERİ ÇARELER
- 15- BAZI MUAMELELERLE İLGİLİ SERİ ÇARELER
- 16- KARŞILIKLI BORÇ ALIŞVERİŞİ HAKKINDAKİ ŞERİ ÇARELER
- 17- İCÂRE İŞLEMLERİ İLE İLGİLİ ŞERİ ÇÂRELER
- 18- DÂVADAN MEN İŞLEMİ İLE İLGİLİ SERİ ÇARELER
- 19- VEKÂLETLERLE İLGİLİ İŞLEMLER HAKKINDA ŞER'İ ÇERELER
- 20- ŞUF'A MESELELERİ İLE İLGİLİ ŞERİ ÇARELER
- 21- KEFALET İŞLEMİ İLE İLGİLİ ŞER'l ÇARELER
- 22- HAYÂLE İŞLEMİ İLE İLGİLİ ŞER'l ÇARELER
- 23- SULH İŞLEMİ İLE İLGİLİ SERÎ ÇARELER
- 24- REHİN İŞLEMİ İLE İLGİLİ SERİ ÇÂRELER
- 25- MÜZÂRAA İŞLEMİ İLE İLGİLİ ŞER'İ ÇARELER
- 26- VASİYET İŞLEMİ İLE İLGİLİ SERİ ÇARELER
- 27- HASTANIN İKRARI İLE İLGİLİ SERİ ÇARELER
- Vasiyette Çare İle İlgili Diğer Bir Örnek
- 28- ŞAKALAŞMAK VEYA BİR KELİMEYİ DEĞİŞİK ANLAMDA KULLANMAK
- 29- SERİ ÇÂRELERLE İLGİLİ ÇEŞİTLİ MESELELER